Συχνά γίνεται λόγος σήμερα για την χειροτονία των γυναικών. Το θέμα αυτό παρουσιάστηκε αρχικά στον Προτεσταντισμό. Σε συνδυασμό όμως με το ευρύτερο θέμα της ισοτιμίας των δύο φύλων συζητήθηκε σε ολόκληρο τον χριστιανικό κόσμο.
Το ενδιαφέρον του θέματος από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής συνίσταται κυρίως στην άποψη πολλών ότι η άρνηση της χειροτονίας των γυναικών συνδέεται με κάποια γενικότερη υποτίμησή τους μέσα στην Εκκλησία. Η άποψη όμως αυτή παραθεωρεί βασικά στοιχεία, που έχουν σχέση με την λειτουργική υπεροχή της γυναίκας στην ζωή και την διδασκαλία της Εκκλησίας. Και πριν απ’ όλα παραθεωρεί την πρόταξη της γυναίκας στην σωτηρία του ανθρώπου και την συντριβή του διαβόλου. Η έχθρα ανάμεσα στον άνθρωπο και τον διάβολο είναι κυρίως έχθρα ανάμεσα στην γυναίκα και τον διάβολο. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι γίνεται λόγος –κατά παράδοξο τρόπο– και για «σπέρμα» της Εύας, που θα συντρίψει τον διάβολο (1). Η Εύα έλαβε το πρωτευαγγέλιο της σωτηρίας και η Παναγία δέχθηκε τον Ευαγγελισμό της θείας ενανθρωπήσεως.
Θεολογική αναδρομή
Η γυναίκα λοιπόν που πρωτοστάτησε στην πτώση πρωτοστατεί και στην ανόρθωση του ανθρώπου. Ο άνδρας συμπαρασύρεται στην πτώση και συμπορεύεται στην ανόρθωση. Ο πρώτος ρόλος δεν βρίσκεται σε αυτόν αλλά στην γυναίκα. Και στις δύο περιπτώσεις η γυναίκα πρωτοστατεί και ο άνδρας ακολουθεί. Ειδικότερα η Παναγία γίνεται συναίτιος της θείας ενανθρωπήσεως μαζί με τον ίδιο τον Θεό· δανείζει στον Θεό την ανθρώπινη φύση, που γίνεται η απαρχή της καινής κτίσεως. Από την άποψη αυτήν η Παναγία είναι «μετά τον πρώτον ιεράρχην Χριστόν, έτερος ιεράρχης» (2). Έτσι η γυναίκα αντί της ειδικής ή λειτουργικής ιερωσύνης άσκησε εφάπαξ με το πρόσωπο της Παναγίας την υψηλότερη ιερωσύνη, την οντολογική, για την σωτηρία ολόκληρου του κόσμου. Με άλλα λόγια η γυναίκα συνεργεί στο μυστήριο της σωτηρίας, ενώ ο άνδρας διακονεί.
Οι ιέρειες των εθνικών
Οι ιέρειες ήταν ευρύτατα γνωστές στον προχριστιανικό κόσμο εκτός του Ισραήλ. Ειδικότερα υπήρχαν στις θρησκείες των Ελλήνων και των Ρωμαίων, με τις οποίες ήρθε σε άμεση σχέση η Εκκλησία αλλά και ο Ισραήλ. Γι’ αυτό από καθαρώς κοινωνική άποψη φαίνεται κάπως παράδοξη η απουσία ιερειών στον ιουδαϊκό και τον χριστιανικό κόσμο, όπου μάλιστα η κοινωνική θέση της γυναίκας ήταν σαφώς υψηλότερη. Επιπλέον σε ολόκληρη την χριστιανική γραμματεία, όπου αναφύονται πολλά εκκλησιαστικά ζητήματα, ουδέποτε ανέκυψε ζήτημα χειροτονίας ιερειών. Μόνο η γνωστικίζουσα αίρεση του Μοντανισμού δεχόταν γυναίκες στον πρεσβυτερικό και τον επισκοπικό βαθμό, πράγμα που χαρακτηρίστηκε από τον άγιο Επιφάνιο Κύπρου ως «ειδωλοποιόν επιτήδευμα» και «εγχείρημα διαβολικόν» (3).
Οι χαρακτηρισμοί αυτοί του αγίου Επιφανίου δεν πρέπει να θεωρηθούν τυχαίοι. Είναι δηλωτικοί της στάσεως της Εκκλησίας απέναντι στην ειδική ιερωσύνη των γυναικών. Οι επίσκοποι και οι πρεσβύτεροι είχαν εξαρχής όχι μόνο λειτουργική αλλά και συμβολική θέση στο σώμα της Εκκλησίας. Αυτοί υπάρχουν «εις τύπον του Πατρός» ή «εις τύπον Θεού» (4). Η παρουσία ιερειών θα υποδήλωνε παραδοχή γυναικείων θεοτήτων, όπως συνέβαινε στις προχριστιανικές θρησκείες. Η άρνηση δηλαδή της ειδωλολατρίας, που συνεπάγεται και την άρνηση θεοτήτων των δύο φύλων, συμβαδίζει με την απουσία ιερειών. Αλλά και σήμερα η προώθηση γυναικών στην ιερωσύνη δεν είναι άσχετη με την διάδοση νεογνωστικών και νεοπαγανιστικών αντιλήψεων, που χαρακτηρίζουν το γενικότερο πνεύμα της εποχής μας.
Η επιλογή του Χριστού
Ο Χριστός επέλεξε άνδρες ως Αποστόλους και σε αυτούς ανέθεσε την ειδική ιερωσύνη. Αυτούς μόνο παρέλαβε στον Μυστικό Δείπνο, αυτούς απέστειλε στο κήρυγμα και το βάπτισμα των εθνών, και σε αυτούς έδωσε την εξουσία του «δεσμείν και λύειν» τις αμαρτίες των ανθρώπων, ενώ υπήρχαν και γυναίκες που τον ακολουθούσαν και διακονούσαν στο έργο του (5). Η Παναγία, μολονότι καταξιώθηκε να γεννήσει τον σαρκωθέντα Λόγο του Θεού, δεν άσκησε λειτουργική ιερωσύνη. Και η Εκκλησία σε ολόκληρη την παράδοσή της δεν χειροτόνησε ιέρειες, αλλά διατήρησε μόνο διακόνισσες.
Οι διακόνισσες εκλέγονταν κυρίως από τους κύκλους των αφιερωμένων στον Χριστό παρθένων ή χηρών και εξυπηρετούσαν πρακτικές ανάγκες του κοινωνικού και λειτουργικού έργου της Εκκλησίας, όπως την επίσκεψη ασθενών ή φυλακισμένων γυναικών, την προετοιμασία για το βάπτισμα ή και την κατήχηση των προσερχομένων στην Εκκλησία γυναικών κ.ά.
(1) «Και έχθραν θήσω ανά μέσον σου και ανά μέσον της γυναικός και ανά μέσον του σπέρματός σου και ανά μέσον του σπέρματος αυτής· αυτός σου τηρήσει κεφαλήν, και συ τηρήσεις αυτού πτέρναν». Γεν. 3:15.
(2) Θεοφάνους Νικαίας, Λόγος εις Υπεραγίαν Θεοτόκον 11, εκδ. M. Jugie, Theophanes Nicaenus († 1381), Sermo in Sanctissimam Deiparam, Lateranum Romae 1935, σ. 64.
(3) Επιφανίου Κύπρου, Πανάριον 49, PG 42,745BC.
(4) Ιγνατίου Αντιοχείας, Προς Μαγνησιείς 4. Βλ. επίσης Προς Τραλλιανούς 3,1.
(5) Βλ. Ματθ. 27:55. Μαρκ. 15:41. Λουκ. 8:3.
Από το βιβλίο: Γεωργίου Ι. Μαντζαρίδη, Χριστιανική Ηθική. Δεύτερος τόμος. Ι. Μ. Μ. Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος 2015, σελ. 398.
Για την χειροτονία των γυναικών
