Να αναφερθούμε σήμερα στην περίοδο του Τριωδίου, η οποία αρχίζει από την Κυριακή τελώνου και Φαρισαίου. Αρχικά Τριώδιο λεγόταν όλη η περίοδος από την προσεχή Κυριακή μέχρι και την Κυριακή μετά την Πεντηκοστή, που είναι των Αγίων Πάντων. Μέχρι το Μέγα Σάββατο ήταν το κατανυκτικό Τριώδιο και από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι και την Κυριακή των Αγίων Πάντων το χαρμόσυνο Τριώδιο.
Τώρα βέβαια ξέρουμε ότι η περίοδος του Τριωδίου είναι μέχρι το Μέγα Σάββατο, και από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων η αναστάσιμη περίοδος, οπότε χρησιμοποιεί η Εκκλησία το βιβλίο που λέγεται Πεντηκοστάριο. Όμως παλαιά η Εκκλησία τα αποκαλούσε κατανυκτικό Τριώδιο και χαρμόσυνο Τριώδιο. Τελείωνε το ένα και άρχιζε το άλλο. Και μάλιστα, εάν προσέξουμε καλύτερα, θα δούμε ότι, όσο κι αν η περίοδος αυτή μέχρι το Μέγα Σάββατο είναι περίοδος του κατανυκτικού Τριωδίου, έχει και στοιχεία του χαρμόσυνου. Όπως επίσης και η άλλη περίοδος από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων, που είναι περίοδος του χαρμόσυνου Τριωδίου, έχει και στοιχεία του κατανυκτικού. Η Εκκλησία έτσι τα κανόνισε, ώστε να μην είναι το ένα εντελώς μόνο του, αλλά στην καθεμιά περίοδο κάτι να μπαίνει και από την άλλη περίοδο.
Όσο κι αν από τη μια πλευρά τονιστεί η κατάνυξη στην περίοδο του κατανυκτικού Τριωδίου, από την άλλη πλευρά όμως, όπως στο φαγητό μπαίνει το αλάτι, έτσι μέσα στην όλη αυτή περίοδο της μετανοίας, της κατανύξεως και του πένθους μπαίνει και η χαρά. Δεν μπορεί να πάει μόνο του το ένα. Μπαίνει και η χαρά σαν αλάτι. Και στην άλλη περίοδο τη χαρμόσυνη, όσο κι αν από τη μια πλευρά τονίζεται η ανάσταση και η χαρά που προήλθε από την ανάσταση, από την άλλη πλευρά όμως η Εκκλησία βάζει, ας επιτραπεί να πω έτσι, και κάποιες σταγόνες κατανύξεως. Παρεμβάλλει δηλαδή μερικά κατανυκτικά τροπάρια, τροπάρια που ανήκουν στην περίοδο του κατανυκτικού Τριωδίου, για να είναι πιο ασφαλής η χαρά της αναστάσεως, για να είναι πιο νόστιμη, αν θέλετε, η χαρά της αναστάσεως.
Ο άνθρωπος εδώ, σ’ αυτόν τον κόσμο, έως ότου φύγουμε από αυτόν τον κόσμο –στον άλλο κόσμο είναι όλα τέλεια– είναι αδύναμος και πάντοτε κινδυνεύει, και γι’ αυτό η Εκκλησία, για να προλαμβάνει τον άνθρωπο και να τον προφυλάσσει από κάθε κίνδυνο, δεν τον αφήνει μόνο στο πένθος, αλλά του προσφέρει και σταγόνες χαράς· δεν τον αφήνει μόνο στη χαρά, αλλά του προσφέρει και σταγόνες κατανύξεως και πένθους. Και γι’ αυτό, όπως θα ξέρετε, στην Ορθόδοξη Εκκλησία, στην ορθόδοξη πνευματική ζωή, στην πιο τέλεια, αν θέλετε, πνευματική ζωή, τονίζεται πάρα πολύ ως κύριο χαρακτηριστικό της πνευματικής ζωής το χαροποιόν πένθος, η χαρμολύπη. Πένθος, αλλά χαροποιόν πένθος. Λύπη, αλλά με χαρά μαζί. Χαρά, αλλά μαζί με λύπη, με πένθος. Ποτέ το ένα μόνο του εντελώς. Μόνο που τονίζεται στη μια περίοδο περισσότερο το ένα και στην άλλη περισσότερο το άλλο.
Όταν οι χριστιανοί διανύσουν αληθινά την περίοδο του κατανυκτικού Τριωδίου –υποτίθεται ότι θα τη διανύσουν αληθινά– δηλαδή όχι απλώς θα εκκλησιάζονται τακτικά, όχι απλώς θα ακούν αυτά τα οποία θα διαβάζονται και θα ψάλλονται στους ναούς, αλλά θα τα προσέχουν και θα τα εφαρμόζουν στη ζωή τους, όταν λοιπόν έτσι ζήσει ο χριστιανός, δεν μπορεί μετά παρά να μπει στη χαρά του Κυρίου, να μπει στη χαρά της αναστάσεως. Όντως θα μπει σ’ εκείνη την περίοδο του χαρμόσυνου Τριωδίου. Πάντοτε όμως προηγείται το κατανυκτικό Τριώδιο και ακολουθεί το χαρμόσυνο, το αναστάσιμο Τριώδιο.
Από το βιβλίο: π. Συμεών Κραγιοπούλου, Συνάξεις Τριωδίου Α’, Πανόραμα Θεσσαλονίκης, β’ έκδοση 2013, σελ. 69
Το κατανυκτικό και το χαρμόσυνο Τριώδιο
