Ακούμε στην Εκκλησία τον ιερέα να εύχεται «η Χάρις του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και η αγάπη του Θεού και Πατρός και η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος είη μετά πάντων υμών». Η Χάρη του Κυρίου! Ο απόστολος Παύλος χρησιμοποιεί αυτή την λέξη «Χάρις».
Όταν λέμε «Χάρις» τι ακριβώς εννοούμε; Τι είναι αυτή η Χάρη; Έχει σχέση με το κεφάλαιο της σωτηρίας του ανθρώπου, της σωτηρίας μας. Ο άνθρωπος, όπως και άλλες φορές ελέχθη, πλάστηκε, δημιουργήθηκε από τον Θεό καλώς λίαν, για να γίνει «κατά Χάριν θεός». Έτσι δημιουργήθηκε ο άνθρωπος.
Αλλά έχασε το πρωτόκτιστο κάλλος. Η παρακοή του τον απομάκρυνε από τον Θεό και ζούσε μέσα στην κατάρα, που η κατάρα αυτή δεν ήταν τίποτε άλλο παρά η απομάκρυνσή του από τον Θεό. Ένα παιδί δίχως Πατέρα, ένα παιδί παντέρημο, πεντάρφανο, ένα παιδί ταλαιπωρημένο, που δεν μπορούσε να ακουμπήσει πουθενά. Έτσι ήταν ο άνθρωπος. Και φυσικά ήταν καταδικασμένος να ζει μακράν του Θεού – αυτή ήταν η κακομοιριά του, θα έλεγα – και πάντοτε, αιώνια να βρίσκεται μακράν του Θεού. Από μόνος του ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει τίποτε. Αν δεν υπήρχε η παρακοή, θα μπορούσε ο άνθρωπος, όχι μόνο να ζει εν Θεώ, αλλά, όπως είπαμε, να γίνει και «κατά Χάριν θεός», να φτάσει σε ύψη δυσθεώρητα.
Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος βρισκόταν μακράν του Θεού, έως ότου ο ίδιος ο Θεός Λόγος γίνεται άνθρωπος, λαμβάνει την ανθρώπινη φύση, το ανθρώπινο σώμα, θεοποιεί αυτό το σώμα, την ανθρώπινη σάρκα, πάσχει, ανασταίνεται και αναλαμβάνεται. Και ήδη πια ο άνθρωπος, η ανθρώπινη φύση, η οποία θεώθηκε από τον σαρκωθέντα, σταυρωθέντα, αναστάντα και αναληφθέντα Θεό (διότι ο Κύριος προσέλαβε στην Ανάσταση και την ανθρώπινη φύση), έχει την δύναμη να ξαναποκτήσει αυτή την ευλογία, να μπορεί ξανά και πάλι να γίνει «κατά Χάριν θεός». Και μπορεί και πάλι ο άνθρωπος μετά τον ερχομό του Θεανθρώπου Ιησού, λέγω, μετά την Σταύρωσή Του, την Ανάσταση και την Ανάληψη, να γίνει «κατά Χάριν θεός». Αλλά δεν μπορεί από μόνος του. Από μόνος του δεν μπορεί!
Εάν θα θέλαμε να αγωνιστούμε μόνοι μας, τότε θα ακούγαμε αυτό που λέει η Γραφή «χωρίς εμού ου δύνασθε ποιείν ουδέν» (Ιω. 15:6). Χωρίς τον Θεό δεν είμαστε ικανοί για τίποτε. Ούτε για ένα βήμα. Μπορούμε να σωθούμε μόνο με την Χάρη του Θεού. Η Χάρη του Θεού μας σώζει.
Λέγω ότι ο Θεός κάνει το παν για την σωτηρία του ανθρώπου. Χάρη είναι αυτή η ενέργεια, αυτή η δράση, θα λέγαμε έτσι απλά, η εργασία αυτή του Θεού για την σωτηρία του ανθρώπου. Προκειμένου να σωθεί ο άνθρωπος ένα μέγιστο μέρος – όχι το παν – εξαρτάται από αυτή την θέληση, την επιθυμία για σωτηρία, την δράση και την ενέργεια του Θεού για την σωτηρία του ανθρώπου. Χάρη είναι η εργασία αυτή, που προσπαθεί με διάφορους τρόπους, είτε δίνοντας ευκαιρίες είτε τραβώντας λίγο το αυτί είτε δίνοντας ένα ράπισμα είτε οτιδήποτε. Ο Θεός ξέρει. Ο Θεός εργάζεται για την σωτηρία. Η Χάρη Του επισκέπτεται τον άνθρωπο. Η Χάρη Του! Έτσι θα έλεγα, αν θα μπορούσα ακριβώς να σας το μεταφέρω. Ίσως δεν θα μπορέσω. Η Χάρη είναι αυτή η ευλογία, η ξεχωριστή ευλογία που βοηθάει στο να σωθεί ο άνθρωπος.
Υπήρχαν ανέκαθεν αιρετικοί που ασχολήθηκαν με το θέμα της Χάριτος, το θέμα της σωτηρίας του ανθρώπου. Και ένας από αυτούς, ο Πελάγιος, είπε ότι ο άνθρωπος μπορεί να σωθεί από μόνος του. Ο Θεός, λέγει, του έχει βάλει τέτοια δύναμη μέσα που μπορεί και έχει την ικανότητα, την δύναμη να αγωνιστεί και να σωθεί μόνος του.
Αλλά το ορθόδοξο, το σωστό ποιο είναι; Εμείς οι Ορθόδοξοι πιστεύουμε, η Εκκλησία μας πιστεύει ότι, για να σωθούμε – να σωθώ εγώ, να σωθείτε εσείς –, οπωσδήποτε είναι απαραίτητη αυτή η επίσκεψη, η αγάπη, η ευλογία από μέρους του Θεού, η βοήθεια του Θεού· αλλά δεν φτάνει μόνον αυτό. Χρειάζεται κάτι να κάνουμε και εμείς. Από μέρους μας χρειάζεται η θέληση, η επιθυμία να σωθούμε, να το θέλουμε, να το λαχταρούμε.
Και δεν σώζεται ο ενάρετος. Μη σας φαίνεται παράξενο. Σώζεται ο ταπεινός. Σώζεται αυτός, ο οποίος νιώθει ότι είναι αμαρτωλός. Αυτός θα σωθεί. Αυτός που ξέρει ότι δεν κάνει τίποτε. Θέλει να σωθεί όμως. Λαχταράει να σωθεί. Η καρδιά του θέλει να αγαπήσει τον Θεό και προσπαθεί να Τον αγαπήσει, προσπαθεί να δώσει την καρδιά του στον Θεό. Ξέρει ότι είναι παιδί του Θεού, έστω πλανεμένο, αμαρτωλό, αλλά παιδί του Θεού. Ε, αυτός σώζεται.
Σε αυτόν τον ταπεινό δίνεται η Χάρη. «Ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν» τονίζει η Γραφή (Ιακ. 4:6, Α’ Πετρ. 5:5). Αυτός ο ταπεινός θα έχει πολλή Χάρη, θα βαδίσει τον εύκολο δρόμο, τον άνετο δρόμο. Και ταπεινός είναι αυτός, ο οποίος σκέφτεται ότι ουσιαστικά για την σωτηρία του ο ίδιος δεν κάνει τίποτε· το παν το κάνει ο Θεός. Αλλά αν και κάνει, το ξανατονίζω αυτό, αν και κάνει το παν ο Θεός, η Χάρη του Θεού εν τούτοις όμως δεν μπορεί από μόνη της να μας σώσει. Γι’ αυτό τονίζεται και λέγεται «η γαρ χάρις, καν χάρις η, τους εθέλοντας σώζει» (Ιω. Χρυσόστομος). Η Χάρη, αν και είναι Χάρη, αν και είναι δωρεά, δεν δίνεται σε όλους. Δίνεται, ναι, σκορπάται παντού, αλλά υπάρχουν δέκτες, για να δεχθούν την Χάρη. Η Χάρη υπάρχει παντού. Ο ήλιος υπάρχει παντού, αλλά οι τυφλοί δεν τον βλέπουν τον ήλιο. Τους περιλούει ο ήλιος, μολονότι αυτοί έχουν σκοτάδι. Η Χάρη εξαπλώνεται παντού, λούζει τους πάντες, αλλά αυτοί που δεν θέλουν, δεν δέχονται την Χάρη. Είναι μακράν της Χάριτος, μακράν της ευλογίας του Θεού, μακράν της σωτηρίας Του.
Όταν λέμε λοιπόν «η Χάρις», αυτό εννοούμε, ότι δηλαδή η Χάρη μας σώζει. Ναι, αυτή η ευλογία, η αγάπη του Θεού μας σώζει, αλλά όμως μαζί με την συνεργασία την δικιά μας. Ο Θεός μας θέλει ελεύθερα όντα. Πάνω από όλα ελεύθερους, όχι δούλους.
Από το βιβλίο: ΟΜΙΛΙΕΣ ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Α’, Ιερόν Ησυχαστήριον “Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος”, Μεταμόρφωσις Χαλκιδικής 2020, σελ. 108 (αποσπάσματα).
