«Το στάδιον των αρετών ηνέωκται, οι βουλόμενοι αθλήσαι εισέλθετε,
αναζωσάμενοι τον καλόν της νηστείας αγώνα».
Σήμερα Κυριακή της Τυρινής και από αύριο αρχίζει η Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή, η οποία, καθώς προηγείται της Μεγάλης Εβδομάδος, μας προετοιμάζει να ζήσουμε κατά το δυνατόν καλύτερα τα άγια Πάθη και τη ζωηφόρο Ανάσταση, μας βοηθά να συμμετάσχουμε και εμείς στον Σταυρό και την Ανάσταση του Χριστού.
Πώς όμως θα πρέπει να περάσουμε την περίοδο αυτή μας το λέει το σημερινό Ευαγγέλιο. Μας υποδεικνύει α) να συγχωρέσουμε ο ένας τον άλλο· «εάν δεν συγχωρέσετε τους ανθρώπους για τα παραπώματά τους, ούτε και ο (ουράνιος) πατέρας θα συγχωρέσει εσάς για τα δικά σας παραπτώματα», β) να νηστέψουμε και γ) να θησαυρίσουμε όχι επί της γης αλλά «θησαυρούς εν ουρανώ».
Σπουδαία και μεγάλα και τα τρία θέματα. Ας περιοριστούμε σήμερα και ας δούμε κάπως καλύτερα το θέμα της νηστείας.
Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο, τους πρωτοπλάστους, «κατ’ εικόνα» δική του, για να φθάσουν στο «καθ’ ομοίωσιν». Δηλαδή τους έδωσε τις προϋποθέσεις, τη δυνατότητα να προχωρήσουν σταδιακά και να τελειοποιηθούν, να γίνουν όμοιοι με αυτόν κατά την αφθαρσία, δηλαδή να ζουν χωρίς αρρώστια και θάνατο, και όμοιοι με αυτόν κατά την αρετή. Και αυτή η ωρίμανση θα γινόταν με άσκηση, με την τήρηση μιας εντολής. Η εντολή δε αυτή ήταν να κάνουν μια μικρή νηστεία. «Από κάθε δένδρο που είναι στον παράδεισο μπορείτε να φάτε. Από το δένδρο όμως της γνώσεως του καλού και του κακού δεν πρέπει να φάτε». Και τους προειδοποίησε: «τη μέρα που θα φάτε από αυτό θα πεθάνετε». Με την τήρηση δε της εντολής αυτής θα καλλιεργούσαν και θα έδειχναν την υπακοή που έχει μέσα της την ταπείνωση και την αγάπη.
Ο διάβολος όμως που είχε ήδη ξεπέσει από υπερηφάνεια, το δηλητήριο αυτό της υπερηφάνειας το πρόσφερε στην Εύα. «Όχι», της είπε, «αν φάτε δε θα πεθάνετε αλλά θα γίνετε “ως θεοί”». Έτσι παρασύρθηκαν οι πρωτόπλαστοι και έφαγαν και με το να μη νηστέψουν έχασαν τον παράδεισο, απέκτησαν την φθορά και οδηγήθηκαν στο θάνατο. Και για να τον ξανακερδίσουν και να ζήσουν, πρέπει να βαδίσουν τον αντίθετο δρόμο, δηλαδή χρειάζεται να νηστέψουν.
Αυτό έκανε ο Χριστός, και νήστεψε σαράντα μέρες στην έρημο· όχι γιατί το χρειαζόταν αλλά για χάρη μας, για να κατανικήσει το διάβολο. Αυτό έκαναν και οι άγιοι Απόστολοι και καθόρισαν τη νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής με τον 69ο κανόνα τους, ο οποίος λέει ότι κάθε κληρικός που δεν νηστεύει τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή καθώς και τις Τετάρτες και Παρασκευές, χωρίς να έχει λόγο υγείας, να καθαιρείται, αν δε είναι λαϊκός να αφορίζεται.
Είναι λοιπόν απαραίτητη η νηστεία για τον κάθε χριστιανό. Πώς όμως θα μπορέσουμε καλύτερα και επωφελέστερα να την μετέλθουμε; Να μερικά που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν.
Πρωτίστως να μη τη βλέπουμε ως αγγαρεία αλλά ως φάρμακο για τη θεραπεία της ψυχής μας. Η ψυχή μας είναι άρρωστη και η αρρώστια της είναι η φιλαυτία, μορφές της οποίας είναι η φιληδονία και η γαστριμαργία, δηλαδή το να τρώμε για να ευχαριστηθούμε. Ο πνευματικός άνθρωπος τρώει από ανάγκη· τρώει μόνο ό,τι είναι απαραίτητο και μόνο όσο χρειάζεται για να ζήσει. Και ακριβώς ο σκοπός της νηστείας δεν είναι απλώς το να στερηθούμε κάποιες τροφές αλλά το να ξεκολλήσει η ψυχή μας από τα ευχάριστα φαγητά και ελεύθερη να στραφεί προς τον Θεό και να ενωθεί με αυτόν. Δύσκολη η θεραπεία και ο όσιος Ιωάννης της Κλίμακος προτείνει ένα τέχνασμα. Να νηστέψουμε πρωτίστως από τα λιπαρά, μετά από τα ερεθιστικά και έπειτα από τα εύγεστα.
Ακόμη για να έχει πνευματική αξία η νηστεία μας πρέπει να στηρίζεται στην πίστη. Η νηστεία της Εκκλησίας, αν και έχει ευεργετικά αποτελέσματα και στη σωματική υγεία, όμως ο σκοπός της είναι καθαρά πνευματικός. Δεν γίνεται ούτε για λόγους υγείας, ούτε για να χάσουμε κιλά ούτε για διαμόρφωση «σιλουέτας». Αιτία και σκοπός της νηστείας είναι ο Χριστός.
Επιπλέον η νηστεία ως εγκράτεια, για να έχει αποτελέσματα πρέπει να είναι γενική, ολοκληρωμένη. Δηλαδή να μη περιορίζεται στην κοιλιά αλλά να επεκτείνεται και στην όραση και στην ακοή και γενικά σε όλες τις αισθήσεις. Τι όφελος αν κλείνω την πόρτα στον εχθρό, αφήνω όμως ανοικτά τα παράθυρα; «Αυτός που περιορίζει την νηστεία μόνο στην αποχή των φαγητών», μας λέει ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, «αυτός είναι που περισσότερο την ατιμάζει… Ας μη νηστεύει μόνο το στόμα αλλά και τα μάτια και η ακοή και τα πόδια και τα χέρια και όλα τα μέλη του σώματος».
Και ακόμη πιο πολύ, η νηστεία να μη περιορίζεται στις αισθήσεις αλλά να επεκτείνεται και να είναι αποχή από κάθε είδος αμαρτίας. «Αληθινή νηστεία», τονίζει ο Μέγας Βασίλειος, «είναι η αποξένωση από το κακό: η εγκράτεια της γλώσσας, η αποχή από το θυμό, ο χωρισμός από τις (κακές) επιθυμίες, από την καταλαλιά, το ψέμα, την επιορκία. Η στέρηση αυτών είναι αληθινή νηστεία». Και πράγματι, τι πνευματικό όφελος θα έχω αν δεν τρώω κάποιες τροφές, τρώω όμως το δίκιο ή την υπόληψη του άλλου;
Τέλος, η νηστεία, που είναι κάτι το αρνητικό, μια στέρηση, καλό είναι να συνοδεύεται και με θετικές αρετές όπως είναι η προσευχή και η ελεημοσύνη. «Νηστεύεις; Δείξε το μου, με αυτά τα έργα», λέει και πάλι ο χρυσορρήμων άγιος. «Ποια έργα; Αν δεις πτωχό ελέησέ τον· αν δεις εχθρό συμφιλιώσου μαζί του· αν δεις φίλο που προκόβει μη τον βασκάνεις…».
Αλλά πάνω από όλα, ως επιστέγασμα, χρειάζεται η ταπείνωση. Αν κάθε καλό έργο κινδυνεύει από την υπερηφάνεια, είναι προφανές ότι και η νηστεία για να μας ωφελήσει, οι κόποι της να μη πάνε χαμένοι, οι καρποί της να διατηρηθούν, χρειάζεται η ασφάλεια της ταπεινώσεως. Γι’ αυτό και ο Κύριος συμβουλεύει: «Όταν νηστεύετε μη γίνεστε σκυθρωποί όπως οι υποκριτές παραμορφώνουν το πρόσωπό τους για να δείξουν στους ανθρώπους ότι νηστεύουν. Σας βεβαιώνω ότι έτσι έχουν πάρει ήδη το μισθό τους, δηλαδή τους επαίνους των ανθρώπων. Εσύ αντίθετα, όταν νηστεύεις, περιποιήσου τα μαλλιά και νίψε το πρόσωπό σου, για να μη φανεί στους ανθρώπους η νηστεία σου, αλλά στον Πατέρα σου που είναι παντού. Και ο Πατέρας σου που βλέπει και τα κρυπτά, θα σου αποδώσει στα φανερά την αμοιβή σου».
Αυτή την αμοιβή είθε και εμείς να επιτύχουμε «αναζωσάμενοι», με πολλή ταπείνωση και πολλές υπομονές, «τον καλόν της νηστείας αγώνα», με τις πρεσβείες της Παναγίας Μητέρας μας και όλων των Αγίων. Αμήν.
Αρχιμ. Λουκάς Τσιούτσικας
