Σήμερα θα ασχοληθούμε με την ερμηνεία του πρώτου από τους δέκα όρους του αγίου Διαδόχου επισκόπου Φωτικής, ο οποίος τους θέτει μπροστά από τα «Κεφάλαια γνωστικά εκατόν». Οι όροι αυτοί είναι χαρακτηριστικοί, και μια μικρή ανάλυση θα μας είναι πολύ ωφέλιμη.

«Πρώτος όρος της πίστεως: έννοια περί Θεού απαθής».

Η πίστη είναι κάτι που μας κάνει να παραδεχόμαστε εκείνον τον οποίο δεν βλέπουμε και να έχουμε κάποια έννοια, γιατί πώς αλλιώς πιστεύω ή παραδέχομαι ένα ον το οποίο δεν βλέπω; Όταν το βλέπω, έχω ενώπιόν μου και την εικόνα, έχω μια παράσταση του όντος αυτού μέσα μου, έχω μια έννοια, μια ιδέα. Όταν όμως δεν το βλέπω, πιστεύω στο ον αυτό και η πίστη με βοηθάει να έχω πάλι μια έννοια. Εδώ δεν λέει μια παράσταση. Δεν θα έχουμε παράσταση, δεν θα έχουμε εικόνα, δεν θα έχουμε ένα σχήμα, αλλά μια έννοια. Η πίστη είναι μια έννοια περί Θεού απαθής. Αυτό σημαίνει ότι έχω μέσα μου μια καθαρή έννοια περί Θεού. Μια έννοια η οποία είναι απαθής. Όταν έχω μια εικόνα μέσα μου, μια παράσταση, η εικόνα αυτή είναι πολύ φυσικό να αλλοιώνεται, να μεταβάλλεται, να αλλάζει σχήμα. Είναι παθητή, τρόπον τινά, η εικόνα αυτή και η παράσταση. Αλλά τότε δεν έχω αληθινή πίστη. Όταν όμως έχω μίαν έννοιαν περί Θεού απαθή, τότε έχω πραγματική πίστη.

Είναι αυτό που συχνά λέμε, ότι ο Θεός είναι πέρα από αυτά που βλέπουμε, από αυτά που καταλαβαίνουμε, από αυτά που σκεπτόμαστε, από αυτά που συλλαμβάνουμε. Πέρα, πέρα από όλα αυτά είναι ο Θεός. Από εκεί που σταματούν όλες οι δικές μας δυνάμεις, από εκεί και πέρα είναι ο Θεός. Η πίστη στον Θεό, τον οποίο δεν βλέπω, δεν καταλαβαίνω, η πίστη αυτή με βοηθάει να έχω, να σχηματίσω μίαν έννοιαν περί Θεού απαθή.

Το θέμα της πίστεως είναι και θέμα γνώσεως

Αυτό όταν το έχουμε υπ’ όψιν μας, είναι αφ’ ενός δύσκολο να πλανηθούμε… Οι άνθρωποι εδώ είναι που δυσκολεύονται και που δραματοποιείται η κατάσταση της ψυχής τους. Διότι από απόψεως διαθέσεως, από απόψεως προαιρέσεως πολλοί άνθρωποι έχουν καλή διάθεση, καλή προαίρεση. Πραγματικά δηλαδή αγαπούν τον Θεό, ζητούν τον Θεό, πιστεύουν στον Θεό από απόψεως διαθέσεως και προαιρέσεως. Αλλά το θέμα της πίστεως δεν είναι μόνο ζήτημα προαιρέσεως – θέλω να πιστέψω, θέλω να είμαι χριστιανός. Το θέμα της πίστεως είναι και θέμα γνώσεως.

Πρέπει να γνωρίζω πώς πρέπει να πιστεύω. Πρέπει να γνωρίζω πώς θα κατευθύνομαι και θα πορεύομαι προς τον Θεό. Αλλιώς, πλανώμαι. Παρά την καλή μου διάθεση και την καλή μου προαίρεση, πλανώμαι. Και όχι μόνο πλανώμαι, αλλά και ματαιοπονώ, χάνω τον καιρό μου καμιά φορά. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και οδηγούμαι στην απιστία. Εφόσον πλανώμαι, είναι φυσικό να μην έχω εκείνα τα οποία περιμένω, εκείνα τα οποία πιστεύω. Και όταν δεν τα έχω σήμερα, δεν τα έχω αύριο, δεν μου δοθούν μεθαύριο, ύστερα από ένα χρονικό διάστημα αρχίζω και αμφιβάλλω, αν όχι ενσυνείδητα, πολύ πιθανόν υποσυνείδητα και ασυνείδητα.

Γιατί οι χριστιανοί είναι ανήσυχοι, ταραγμένοι;

Και γίνεται αυτό το δράμα που γίνεται μέσα στις ψυχές. Το δράμα να έχουν μια αγωνία, μια ανησυχία, μια ταραχή. Και η πίστη στον Θεό, αντί να τους προσπορίσει την ειρήνη και τη γαλήνη και την ευφροσύνη, τους προσπορίζει και παρέχει την αγωνία και την ανησυχία. Πολλοί άνθρωποι – και ίσως δεν είναι υπερβολικό να πούμε, σχεδόν όλοι οι άνθρωποι σήμερα, ακριβώς διότι πλανώνται στο θέμα αυτό της πίστεως, οι περισσότεροι, αν όχι όλοι οι χριστιανοί σήμερα – ενώ πιστεύουν, δεν βρίσκουν την ειρήνη και τη χαρά. Ίσα-ίσα, ακριβώς διότι πιστεύουν, είναι περισσότερο ταραγμένοι και περισσότερο ανήσυχοι. Υποθέτω ότι δεν πέφτω έξω λέγοντας αυτό.

Τούτο συμβαίνει, διότι δεν έχουμε αληθινή πίστη. Δεν έχουμε απαθή περί Θεού έννοιαν. Ψάχνουμε να βρούμε τον Θεό μέσα στα σχήματα, μέσα στις εικόνες, μέσα στις παραστάσεις, μέσα στα κατασκευάσματα του νου μας, μέσα σε δημιουργήματα δικά μας. Λάθος! Ο Θεός είναι πέρα από όλα αυτά. Και σιγά-σιγά με την πίστη, με το δόσιμο της ψυχής μας, του νου μας στον αόρατο αυτόν Θεό, στον Θεό που είναι πέρα από αυτά που καταλαβαίνουμε και βλέπουμε, σιγά-σιγά έχουμε μέσα μας μίαν απαθή περί Θεού έννοιαν, η οποία μας στηρίζει και μας παρέχει χαρά και ευφροσύνη.

Αυτά περί πίστεως.

Από το βιβλίο: π. Συμεών Κραγιοπούλου (†), “Θέλεις να αγιάσεις;”, Μάρτιος, Πανόραμα Θεσσαλονίκης, 2024, σελ. 177.

Τότε έχω πραγματική πίστη