Mία παροιμία λέει: «Η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται». Έτσι και η παιδική ηλικία του Ζαχαρία –μετέπειτα γέροντα Ζωσιμά– φανέρωσε αλάθητα την κατοπινή θεάρεστη ζωή του. Τα χρόνια της νιότης του αποκάλυψαν κιόλας τον καλό του χαρακτήρα. Απλός και ευγενικός στους τρόπους, είχε μια ευαίσθητη και ζεστή καρδιά. Και μ’ όλο που ήταν από τη φύση του πράος, ήσυχος και σιωπηλός, κάποτε η φλογερή του καρδιά τον έκανε θερμόαιμο και ορμητικό.

Σαν το μικρότερο παιδί της οικογένειας, έπαιζε βέβαια με τ’ αδέλφια του, αλλά βρισκόταν περισσότερο μαζί με τους γονείς του. Συχνά τον έβρισκε κανείς να στέκεται ή να κάθεται πάνω στα γόνατα του πατέρα ή της μητέρας του.

Όταν οι Βερχόφσκυ συζητούσαν με τους επισκέπτες για διάφορα κοσμικά θέματα, ο μικρός Ζαχαρίας, με παιδική περιέργεια, προσπαθούσε να τους παρακολουθεί. Δεν φαινόταν, ωστόσο, να καταλαβαίνει τίποτα – λες και οι συζητήσεις εκείνες γίνονταν σε ξένη γλώσσα.

Όταν όμως η μητέρα του διάβαζε δυνατά τους βίους των Αγίων, όλα του ήταν κατανοητά. Ιδιαίτερη επίδραση στην ψυχή του είχαν οι βίοι των ερημιτών. Η καρδιά του άρχισε να φλέγεται από επιθυμία να τους μοιάσει.

Κάποιες φορές, πριν από το δείπνο, πήγαινε μόνος στον κήπο και προσευχόταν. Παρόλο που ήταν τότε έξι ως οκτώ χρονών, φαινόταν να προσεύχεται με συναίσθηση. Μετά την προσευχή έτρωγε φρούτα και λαχανικά, κι όταν επέστρεφε στο σπίτι αρνιόταν να γευθεί κρέας ή και ψωμί ακόμα. Στις παρατηρήσεις των γονιών του απαντούσε με παιδική ειλικρίνεια:

– Σήμερα, μητέρα, διάβασες το βίο του τάδε οσίου, που ζούσε στην έρημο κι έτρωγε μόνο χορταρικά. Επειδή θέλω κι εγώ να γίνω ασκητής της ερήμου, πρέπει να συνηθίζω από τώρα στην ίδια διατροφή.

Μα οι γονείς του, χωρίς ν’ αντιστέκονται στην κλήση του Θεού, ανησυχούσαν για την υγεία του. Τον υποχρέωναν λοιπόν να τρώει απ’ όλα, λέγοντάς του:

– Ζαχαρία, είσαι πολύ μικρός ακόμα για μια τόσο αυστηρή εγκράτεια. Εξάλλου ο απόστολος Παύλος γράφει: «Παν το παρατιθέμενον υμίν εσθίετε». Αλλά και ο ίδιος ο Κύριος είπε στους μαθητές Του: «Εσθίετε τα παρατιθέμενα υμίν».

Ο Ζαχαρίας υπάκουε χωρίς αντιλογία, με την παρηγοριά πως έκανε όπως πρόσταζε ο Χριστός. Η μητέρα του επίσης του θύμιζε, πως η υπακοή στους γονείς ευχαριστεί πολύ το Θεό, και πως στη μοναχική ζωή, πάνω απ’ όλα, απαιτείται υπακοή. Έτσι από την παιδική του ηλικία αγάπησε την αρετή αυτή,

Εκπαίδευση

Το θέλημα του Θεού για τον προορισμό του μικρού Ζαχαρία αποκαλύφθηκε καθαρά και στην εκπαίδευσή του. Ήταν οκτώ χρονών, όταν οι γονείς του, θέλοντας να προσφέρουν στα παιδιά τους όσο το δυνατόν επιμελέστερη παιδεία, αλλά και να τα προφυλάξουν από κακές συναναστροφές, κάλεσαν δασκάλους για να τα διδάξουν στο σπίτι. Δεν θέλησαν να τα στείλουν στο σχολείο.

Ο Φίλιππος ήταν τότε δεκατριών ετών και ο Ηλίας έντεκα. Είχαν δύο ρώσους δασκάλους –έναν ιερέα, που τους δίδασκε το νόμο του Θεού, κι ένα φιλόλογο για τη ρωσική γλώσσα και λογοτεχνία– καθώς και δύο ξένους, που τους μάθαιναν Λατινικά, Γαλλικά και Γερμανικά.

Ο Φίλιππος και ο Ηλίας προχώρησαν γοργά σ’ όλα τα μαθήματα. Αλλά το Ζαχαρία ο πατέρας του δεν τον άφηνε αρχικά να μελετήσει τίποτ’ άλλο εκτός από το νόμο του Θεού, όπως είχε προσταχθεί.

Η Άννα Ιβάνοβνα, τόσο από γυναικεία αδυναμία όσο και από την πολλή αγάπη στο γιο της, δεν μπορούσε να το χωνέψει πως ο Ζαχαρίας θα έμενε αγράμματος. Χρησιμοποιώντας κάθε δυνατό μέσο –ικεσίες, δάκρυα, επιπλήξεις– προσπαθούσε να μεταπείσει τον άνδρα της.

– Αν ο Θεός θέλει να γίνει μοναχός, του έλεγε, θα τον εμποδίσουν οι σπουδές; Αντίθετα, ο μορφωμένος γίνεται πιο συνειδητός μοναχός. Σκέψου όμως, αν τελικά αποφασίσει να μείνει στον κόσμο, τι άνθρωπος θα είναι; Δεν θα μειονεκτεί; Κι όταν βλέπει τ’ αδέλφια του μορφωμένα, δεν θ’ αγανακτεί εναντίον μας, που δεν του προσφέραμε τις ίδιες δυνατότητες εκπαιδεύσεως;

Τελικά ο Βασίλειος πείσθηκε, και παρέδωσε τον οκτάχρονο Ζαχαρία στους δασκάλους, για να τον διδάξουν την κοσμική σοφία.

Από τότε τα μαθήματα έδιναν στο μικρό Ζαχαρία ευκαιρίες όχι τόσο για την απόκτηση γνώσεων όσο για την άσκηση στην ταπείνωση και την υπομονή. Γιατί, μολονότι μελετούσε με ευσυνειδησία και ευπείθεια, οι προσπάθειές του έμεναν άκαρπες. Η διάνοιά του λες κι ήταν ερμητικά κλειστή, ανίκανη να δεχθεί και ν’ αφομοιώσει οποιαδήποτε κοσμική γνώση. Από τα Γαλλικά δεν μπορούσε να καταλάβει ή να θυμηθεί το παραμικρό. Και στα Γερμανικά είχε πολύ μικρή απόδοση. Αλλά τι παράδοξο! Ενώ σ’ όλα τ’ άλλα μαθήματα είχε τόσο κακή επίδοση, στα θρησκευτικά έκανε μεγάλη πρόοδο!

Μες απ’ αυτές τις δυσκολίες το αγαθό παιδί απέκτησε βαθειά ταπείνωση, επειδή θεωρούσε τον εαυτό του ασήμαντο, κατώτερο από τ’ αδέλφια του και ανοητότερο απ’ όλα τα παιδιά. Έμαθε επίσης να κάνει υπομονή: Εξαντλούσε τον εαυτό του στη μελέτη –παρόλο που σε κάθε προσπάθειά του διαπίστωνε με δάκρυα πως ήταν ανίκανος να μάθει οτιδήποτε– και υπέμενε σιωπηλά και καρτερικά το μαρτύριο της ντροπής, τις επιπλήξεις και τους ονειδισμούς δασκάλων και γονιών.

Μόνο όταν διδασκόταν το νόμο του Θεού, ευφραινόταν. Η πρόοδός του, τουλάχιστον σ’ αυτό, παρηγορούσε και χαροποιούσε τον ίδιο, τους γονείς και τον ιερέα-δάσκαλό του.

Ο Θεός λοιπόν ευδόκησε να προπαρασκευάσει από νωρίς την καρδιά του εκλεκτού Του, ώστε ν’ αγαπήσει τον άγιο νόμο Του και να ποθήσει αργότερα την ολοκληρωτική αφιέρωση σ’ Εκείνον.

Τελικά, τόσο ο Βασίλειος όσο και η Άννα κατανόησαν, ότι η μειωμένη αντίληψη του Ζαχαρία ήταν παραχωρημένη οικονομικά από τον Κύριο. Δεν διέκοψαν βέβαια τις σπουδές του, για να μην τον χωρίσουν από τ’ αδέλφια του, με τα οποία τον ένωνε θερμή αγάπη. Δεν έδωσαν όμως πια σημασία στη “θύραθεν” μόρφωσή του. Ζήτησαν μάλιστα από τους δασκάλους να του δείχνουν κατανόηση, στοργή και επιείκεια, για να μην εξουθενώνεται χωρίς λόγο. Από κει και πέρα, αν θα μάθαινε κάτι ή όχι, το άφησαν στο Θεό.

Από το βιβλίο: Ηγουμένης Βέρας Βερχόφσκυ, ΓΕΡΟΝΤΑΣ ΖΩΣΙΜΑΣ ΤΗΣ ΣΙΒΗΡΙΑΣ. Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 2007, σελ. 17.

Τα παιδικά χρόνια του γέροντα Ζωσιμά της Σιβηρίας