Ο άγιος Θεοδόσιος ήταν γιος ιερέα. Διδάχθηκε τα πρώτα στοιχεία της ευλαβείας από τον πατέρα του, κατόπιν δε στάλθηκε στην Σχολή των Θεοφανείων, την μελλοντική Θεολογική Ακαδημία του Κιέβου, που είχε ιδρυθεί στους κόλπους της Λαύρας των Σπηλαίων με σκοπό να διαφυλάξει την ορθόδοξη πίστη στην περιοχή αυτή, η οποία βρισκόταν τότε υπό την κυριαρχία της Πολωνίας, και να αντισταθεί στην προσηλυτιστική προπαγάνδα των Ιησουιτών.
Ολοκληρώνοντας τις σπουδές του, έγινε μοναχός στην ονομαστή Λαύρα, λαμβάνοντας το όνομα του κτίτορός της, Θεοδοσίου [3 Μαΐου], την ισάγγελο πολιτεία του οποίου επεδίωξε να μιμηθεί.
Ο μητροπολίτης Κιέβου δεν άργησε να αντιληφθεί την ταπεινοφροσύνη και την υποδειγματική βιοτή τού νεαρού αυτού μοναχού, τον χειροτόνησε διάκονο στον μητροπολιτικό ναό και τον κράτησε στην προσωπική υπηρεσία του. Διψώντας όμως για την ησυχία και την προσευχή, ο Θεοδόσιος αποτραβήχθηκε σύντομα σε ένα μονύδριο της επαρχίας Τσερνιγκώφ, ονομαστό για την αυστηρότητά του, όπου χειροτονήθηκε πρεσβύτερος.
Κι εκεί όμως το φως των αρετών του δεν μπόρεσε να μείνει για πολύ κρυμμένο υπό τον μόδιον. Εκ νέου διακρίθηκε μεταξύ των συμμοναστών του, ορίσθηκε ηγούμενος της Μονής του Κορσούμ, στην περιοχή του Κιέβου, και κατόπιν καθηγούμενος στην ξακουστή Μονή Βυντούπσκι στο Κίεβο, η οποία είχε περιέλθει στους Ουνίτες και στους Πολωνούς ρωμαιοκαθολικούς και είχε ερημώσει σχεδόν τελείως υπό την διοίκησή τους.
Δίχως να αποθαρρυνθεί από τις αξιοθρήνητες συνθήκες της μονής και παρά τις ποικίλες ταλαιπωρίες και διαβολές που υπέστη, ο άγιος Θεοδόσιος κατάφερε με προσευχές και επίμονες προσπάθειες να την ανακαινίσει και να οργανώσει εκεί μια υποδειγματική αδελφότητα που κατέστη ονομαστή σε ολόκληρη την Ρωσία για το κάλλος των ακολουθιών της.
Πατέρας γεμάτος στοργή για τους μοναχούς του και αυστηρός ζηλωτής της ασκητικής παράδοσης των αγίων Πατέρων, έχαιρε της πλήρους εμπιστοσύνης του επισκόπου Τσερνιγκώφ, Λαζάρου, παλαιού διδασκάλου του στην Σχολή των Θεοφανείων, και διεκπεραίωσε σημαντικές αποστολές για την εκκλησιαστική διοίκηση της περιοχής.
Ορίσθηκε κατόπιν ηγούμενος της Μονής Γελέτσκυ, και στις 13 Σεπτεμβρίου 1693 χειροτονήθηκε βοηθός επίσκοπος Τσερνιγκώφ, μετά από παράκληση του αρχιεπισκόπου Λαζάρου, του οποίου η προχωρημένη ηλικία δεν του επέτρεπε να διοικεί μόνος την επισκοπική του περιφέρεια στους χαλεπούς εκείνους καιρούς.
Ο Λάζαρος ανεπαύθη εν Κυρίω την επόμενη χρονιά και ο Θεοδόσιος, μόνη πλέον κεφαλή του ορθοδόξου ποιμνίου, περιέβαλλε τότε όλους τους πιστούς με τη στοργική φροντίδα του. Εμπιστευόταν την θεία Πρόνοια και την δύναμη της προσευχής περισσότερο από κάθε ανθρώπινη επέμβαση, έδειχνε επιείκεια στα σφάλματα των πνευματικών τέκνων του, παρέμενε, όμως, ακλόνητος υπέρμαχος της ορθοδόξου πίστεως που απειλούνταν. Δίχως να φείδεται κόπων κήρυττε τα αληθή δόγματα της Εκκλησίας και την προσήλωση στον τσάρο της Μόσχας, τον προστάτη του.
Η επιρροή του απλώθηκε ακόμη και στα εδάφη που κατείχαν οι Πολωνοί, όπου ορισμένοι ευγενείς, οι οποίοι είχαν ασπασθεί με την βία τον ρωμαιοκαθολικισμό, ζητούσαν να επιστρέψουν στην πατρώα πίστη αψηφώντας ενδεχόμενες διώξεις.
Ο άγιος ιεράρχης ενέπνεε με το παράδειγμά του την αγάπη για τον ασκητικό βίο· δεν αρκείτο να διαφυλάττει τις υφιστάμενες μονές, αλλά ίδρυε νέες, ανήγειρε δε περικαλλείς ναούς προς δόξαν του Θεού. Η πρωταρχική του πάντως μέριμνα ήταν η ηθική ανόρθωση της επισκοπικής του περιφέρειας και για τον σκοπό αυτό έδινε μεγάλη προσοχή στην επιλογή και την κατάρτιση των ενοριακών ιερέων.
Μετά δύο μόλις χρόνια σοφής και άγιας διαποίμανσης, ο άγιος Θεοδόσιος αισθάνθηκε ότι πλησιάζει το τέλος του και όρισε άξιο διάδοχό του τον άγιο Ιωάννη Μαξίμοβιτς [10 Ιουν.]. Παρέδωσε ειρηνικά την ψυχή του στον Κύριο, στις 5 Φεβρουαρίου 1696.
Από τις πρώτες κιόλας ημέρες που ακολούθησαν την κοίμησή του, ο άγιος ποιμενάρχης έδειξε την συνεχή μέριμνά του για το ποίμνιό του με πλήθος θαυματουργικών ιάσεων και εμφανίσεων, ιδιαιτέρως υπέρ του ασθενούς διαδόχου του.
Το σκήνωμά του βρέθηκε άφθορο εβδομήντα έξι χρόνια μετά την τελευτή του και η τιμή του διαδόθηκε έκτοτε σε ολόκληρη την Ρωσία.
Από το βιβλίο: Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, υπό Ιερομονάχου Μακαρίου Σιμωνοπετρίτου. Τόμος έκτος, Φεβρουάριος. Εκδόσεις Ορμύλια, σελ. 55.
