Φως προ αιώνων ο Θεός (1): Φως, το μόνο αληθινό, αιώνιο, το άυλο, άπειρο, παντελώς ακατάληπτο. Αναπαύεται στην εν αδύτοις σιγή της ενοειδούς Του Φύσεως και χαίρει της ανεκλαλήτου, αγαπητικής κοινωνίας μεταξύ των τριών Προσώπων Του: του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Είναι αγαθός και αρχή κάθε αγαθού και αγάπης και για το λόγο αυτό δεν αρκείται στην αυτοθεωρία Του, αλλά εν τη περισσεία της αγαθότητός Του θέλησε να μετάσχει και κάποιος άλλος στο Φως Του και παρήγαγε την κτίση εκ του μη όντος εις το είναι.
Πριν δημιουργήσει την ορατή κτίση, ο Θεός έφερε στο είναι, δια του Λόγου Του, και τελειοποίησε εν αγιότητι δια του Αγίου Πνεύματός Του την αγγελική φύση, καθιστώντας τις ουράνιες και ασώματες Δυνάμεις ένθερμους και έμπλεους ζήλου λειτουργούς Του, ως πυρ άυλον. Είναι «φώτα δεύτερα», που λαμβάνουν δια της χάριτος του Αγίου Πνεύματος τον φωτισμό εκ του πρώτου και ανάρχου Φωτός και τη μετοχή τους στην αθανασία. Πιστές εικόνες της θείας ουσίας, οι άγιοι άγγελοι είναι νοεράς φύσεως. Στερούμενοι σωματικού βάρους, είναι αεικίνητοι, αυτεξούσιοι και έλλογοι. Βλέπουν τον Θεό κατά το μέτρο που τους είναι αυτό εφικτό και στη θεωρία Του βρίσκουν την τροφή τους, τη σταθερότητά τους και ακόμη τον ίδιο τον λόγο της υπάρξεώς τους.
Παρά το γεγονός ότι είναι απαλλαγμένοι από κάθε σωματικό πάθος, δεν είναι, ωστόσο, απαθείς, όπως ο Θεός, διότι δημιουργήθηκαν με τροπή (από το μη ον στο είναι). Έτσι είναι δυσκίνητοι προς το κακό, αλλά όχι και απρόσβλητοι από αυτό. Αυτός είναι ο λόγος που πρέπει να κάνουν χρήση της υπέρτατης ελευθερίας που τους εδώρισε ο Θεός, για να παραμένουν στο αγαθό και να προοδεύουν στη θεωρία των θείων Μυστηρίων, ώστε να μην παρασυρθούν ανεπανόρθωτα προς το κακό και την απομάκρυνση από τον Θεό.
Ασώματοι οι άγγελοι δεν είναι παραταύτα καθ’ ολοκληρίαν άυλοι: διότι μόνον ο Θεός είναι όντως άυλος και ασώματος (καθότι απαθής και επέκεινα κάθε κινήσεως). Είναι συνεπώς περιγραπτοί εν χρόνω και χώρω. Όταν βρίσκονται στον ουρανό, δεν είναι στη γη· και σταλμένοι από τον Θεό στη γη δεν διαμένουν πια στον ουρανό. Με τη λεπτή φύση τους δεν υπόκεινται σε περιορισμούς που αποτελούν για εμάς οι τοίχοι, οι πόρτες και οι φραγμοί, όταν αποστέλλονται από τον Θεό προς τους ανθρώπους με κάποια αποστολή, και για τον λόγο αυτό παίρνουν σωματικό σχήμα, ώστε να είναι σε μας ορατοί. Παρομοίως, η ελαφρότητα και η μεγάλη γοργότητα στην κίνησή τους τούς επιτρέπουν να διασχίζουν το διάστημα σχεδόν ακαριαία.
Το γεγονός ότι μπορούν να διεισδύουν στις σκέψεις των ανθρώπων μπορεί να μας κάνει να θεωρήσουμε ότι είναι προικισμένοι με τη θεία παντογνωσία. Ως όντα κτιστά όμως, δεν διαθέτουν ούτε παντογνωσία ούτε την ικανότητα να βρίσκονται ταυτόχρονα σε δύο μέρη. Αν προφητεύουν, αυτό το κάνουν χάριτι και με θεία εντολή, όχι με δική τους αρετή.
Ο Θεός τους έκαμε λειτουργούς Του και τους αποστέλλει («άγγελος» σημαίνει αγγελιοφόρος) να φυλάττουν τα μέρη της γης. Προΐστανται λαών, εθνών και Εκκλησιών, και υπηρετούν τα σχέδια της θείας Πρόνοιας, όσον αφορούν τους ανθρώπους. Ο Θεός έταξε κοντά σε καθένα μας έναν αόρατο φύλακα Άγγελο που μας προσέχει, δίχως να παύει να βρίσκεται κοντά στον Θεό. Υψώνει τη συνείδησή μας στο καλό, μας βοηθά να είμαστε κοντά στον Θεό, να αποφεύγουμε τις παγίδες του διαβόλου και αναζωπυρώνει μέσα μας τη σωτήρια φλόγα της μετανοίας όταν αμαρτάνουμε (βλ. Εξ. 23:20· Τωβ. 5:4).
Μόνον ο Θεός γνωρίζει το είδος και τα όρια της αγγελικής φύσεως. Αυτή είναι μία ως προς τον Θεό, αλλά μυριοπρόσωπη ως προς εμάς. «Ποταμός πυρός είλκεν έμπροσθεν αυτού· χίλιαι χιλιάδες ελειτούργουν αυτώ και μύριαι μυριάδες παρειστήκεσαν αυτώ», αναγγέλλει ο προφήτης Δανιήλ (Δαν. 7:10). Δεν μπορούμε να τους αριθμήσουμε, και γι’ αυτό το λόγο η ιερά Παράδοση συνηθίζει να τους κατατάσσει σε εννέα τάγματα που διαιρούνται σε τρεις τριαδικές διατάξεις (2).
Η πρώτη ιεραρχική τάξη είναι αυτή που βρίσκεται πάντοτε κοντά στον Θεό και που είναι αμεσολαβήτως ενωμένη με αυτόν. Συμπεριλαμβάνει τα Σεραφείμ (Ησ. 6:2), το όνομα των οποίων στα εβραϊκά προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα «καίω», «πυρπολώ». Όντως, η αΐδιος και σταθερή κίνησή τους γύρω από τον Θεό, τους δίνει την εξουσία να ανυψώνουν τους υφισταμένους τους προς τον Θεό αναζωπυρώνοντας εντός τους την καθαρτική και φωτιστική θέρμη της αρετής. Δεύτερα, ομοταγή αλλά με διαφορετική λειτουργία είναι τα Χερουβείμ (Εξ. 25:18· Ιεζ. 1:10, 2), το όνομα των οποίων φανερώνει την πληρότητα της θεογνωσίας τους. Λέγεται πως είναι πολυόμματα (Ιεζ. 1:18), σημείο θεοπτίας και δεκτικότητος της υπέρτατης φωτοδοσίας. Τρίτοι είναι οι Θρόνοι, στους οποίους ο Θεός επαναπαύεται με πάσα απάθεια.
Η δεύτερη τριαδική τάξη είναι ενδιάμεση και διαπορθμεύει μετ’ αγαθότητος και ευταξίας τις εντολές της θείας Πρόνοιας, ανυψώνει δε τους κατώτερους προς τη μίμηση του Θεού. Αποτελείται από Κυριότητες, Δυνάμεις και Εξουσίες.
Η τρίτη τριαδική τάξη συμπληρώνει την ουράνια ιεραρχία. Περιλαμβάνει τις Αρχές, τους Αρχαγγέλους και τους Αγγέλους. Με τους τελευταίους αυτούς ο Θεός μάς κάνει κοινωνούς των εντολών της Πρόνοιάς Του και, καθώς είναι οι πλησιέστεροι σε μας, αυτούς αποστέλλει με σωματική μορφή, όταν το επιθυμεί.
Στο προαιώνιο σχέδιο της θείας οικονομίας, ο άνθρωπος στο πρόσωπο του Αδάμ, προοριζόταν να αποτελεί τη δέκατη τάξη στην ιεραρχία αυτή και να συμπληρώνει την τελειότητα της κτίσεως (Λουκ. 15:1-10). Μετά την πτώση του και την υποταγή του στον θάνατο, ο Χριστός κατήλθε εξ ουρανών με σκοπό να τον λυτρώσει από τη φθορά και τον θάνατο. Διήλθε τις βαθμίδες της αγγελικής ιεραρχίας, έλαβε σώμα και ανύψωσε με την Ανάστασή Του την ανθρώπινη φύση πολύ υψηλότερα της αρχικής τάξεώς της, βάζοντας την να καθήσει εκ δεξιών του Πατρός, υπεράνω των Σεραφείμ και Χερουβείμ.
Πολύ πριν από αυτό, τη στιγμή που ο Θεός δημιουργούσε την αόρατη κτίση, το αναρίθμητο πλήρωμα της ουράνιας ιεραρχίας απολάμβανε εν αγαλλιάσει το θεϊκό φως και κυκλικά στον Θεό περιχόρευε απλά και ατελεύτητα ανακράζοντας τον ύμνο: «Άγιος, άγιος, άγιος Κύριος Σαβαώθ, πλήρης πάσα η γη της δόξης αυτού» (Ησ. 6:3).
Ο Εωσφόρος, όμως, το πρώτο τη τάξει τότε ουράνιο πνεύμα, το πλησιέστερο στον Θεό και παμφώτιστο από το φως Του, άντλησε υπεροψία από τα προνόμια που είχε λάβει και θέλησε να ομοιωθεί με τον Ύψιστο. Και είπε εν τη διανοία του: «Εις τον ουρανόν αναβήσομαι, επάνω των αστέρων του ουρανού θήσω τον θρόνον μου, καθιώ εν όρει υψηλώ, επί τα όρη τα υψηλά τα προς Βορράν, αναβήσομαι επάνω των νεφών, έσομαι όμοιος τω Υψίστω» (Ησ. 14:13-14).
Δεν ήταν εκ φύσεως πονηρός, αλλά από υπερηφάνεια εστασίασε κατά του Δημιουργού του. Ήταν ο πρώτος που απέρριψε το καλό και επέλεξε το κακό, στρέφοντας την πλάτη στο φως για να βυθιστεί στο σκότος της στερήσεως του Θεού. Μόλις ξεστόμισε τα λόγια αυτά, εξέπεσε της ανωτέρας τάξεώς του και καταβαραθρώθηκε στην κόλαση. Καθώς έσχιζε τους ουρανούς παρέσυρε στην πτώση του πλήθος αγγέλων κάθε τάξεως και έγινε αρχηγός τους.
Ο αριθμός τους ήταν τόσο μέγας, που στο θλιβερό τούτο θέαμα ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, αρχιστράτηγος των ουρανίων ταγμάτων (3), ο οποίος με την ταπεινοφροσύνη του και τη φρόνιμη υποταγή του στον Δημιουργό του ήταν ισχυρά στερεωμένος στο φως, ρίχθηκε προς το ρήγμα, σύναξε τους αγγέλους που παρέμειναν πιστοί και φώναξε: «Πρόσχωμεν!» Με άλλα λόγια: «Προσοχή, ας γρηγορούμε εμείς τα δημιουργήματα που έχουμε το προνόμιο να στέκουμε ενώπιον του Θεού. Ας αναγνωρίσουμε ότι είμαστε λειτουργοί Του. Ας φροντίσουμε να έχουμε αυτογνωσία και ας δούμε την πτώση όσων θέλησαν να εξισωθούν με τον Θεό!»
Εις μνήμην αυτής της Συνάξεως, δηλαδή του γεγονότος ότι συναθροίσθηκαν οι χορείες των αγγέλων υπό την καθοδήγηση του Αρχαγγέλου Μιχαήλ με επαγρύπνηση, ομόνοια και ενότητα, οι άγιοι Πατέρες, ακολουθώντας αρχαία παράδοση, εθέσπισαν τη σημερινή εορτή.
(1) Αντλούμε εδώ από τον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, Έκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως, 17, 18, που συνοψίζει την πατερική παράδοση στο θέμα των αγγέλων.
(2) Τη διαίρεση αυτή εκθέτει κυρίως ο άγιος Διονύσιος Αρεοπαγίτης, Περί της ουρανίας ιεραρχίας, ΣΤ’- Θ’.
(3) Το όνομα αρχάγγελος δεν αναφέρεται στην περίπτωση αυτή στην ενδιάμεση διάταξη της τελευταίας τριάδας, αλλά δηλώνει το διοικητικό αρχηγικό αξίωμα των Μιχαήλ, Γαβριήλ, Ραφαήλ κλπ. Ομοίως το όνομα άγγελος μπορεί να δηλώνει την τελευταία βαθμίδα της ιεραρχίας ή να αποδίδεται στις ουράνιες Δυνάμεις εν γένει.
Από το βιβλίο: Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, υπό Ιερομονάχου Μακαρίου Σιμωνοπετρίτου. Τόμος τρίτος, Νοέμβριος. Εκδόσεις Ορμύλια, σελ. 75.
Η Σύναξη των Αρχιστρατήγων Μιχαήλ και Γαβριήλ και των ασωμάτων Δυνάμεων
