Σύμφωνα με την παράδοση που διασώζει ο άγιος Γρηγόριος της Τουρ, ο άγιος Διονύσιος (9 Οκτ.) ήταν ένας από τους επτά επισκόπους που έστειλε ο πάπας της Ρώμης στη Γαλατία, επί Δεκίου (περί το 250) για να προχωρήσει το ιεραποστολικό έργο, που μέχρι τότε ήταν αποσπασματικό και δεν είχε ολοκληρωθεί. Ο άγιος Γατιανός ορίσθηκε επίσκοπος Τουρ (18 Δεκ.), ο άγιος Τρόφιμος της Αρελάτης (29 Δεκ.), ο άγιος Παύλος της Ναρβώνης (22 Μαρτ.), ο άγιος Σατουρνίνος της Τουλούζης (29 Νοεμ.), ο άγιος Αυστρεμοΐνος της Αρβέρνης (1 Νοεμ.), ο άγιος Μαρτιάλης της Λιμόζ (30 Ιουν.), ενώ στον άγιο Διονύσιο ανατέθηκε η μικρή πόλη της Λουτετίας (σημ. Παρίσι).
Η πόλη αυτή ήταν η πιο απομακρυσμένη και επιπλέον, βρισκόταν σε μια περιοχή όπου κυριαρχούσαν οι πιο χυδαίες ειδωλολατρικές δεισιδαιμονίες. Απ’ όπου κι αν περνούσε, ο άγιος Διονύσιος, βοηθούμενος από τη συνοδεία του, δηλαδή τον Ρουστικό και τον Ελευθέριο, καταδείκνυε την αλήθεια της χριστιανικής πίστεως με μεγάλα θαύματα. Οδηγούσε τους ειδωλολάτρες στον δρόμο του Θεού και τους έπειθε να γκρεμίσουν τα είδωλα και τους ναούς τους. Φθάνοντας στη Λουτετία, εγκαταστάθηκε στο Μονμορανσύ, λίγο έξω από την πόλη, σε μια οικία που του παραχώρησε ένας χριστιανός άρχοντας, ώστε να μπορούν οι χριστιανοί να συγκεντρώνονται κρυφά.
Όταν όμως πέρασε από τη Γαλατία ο αυτοκράτορας της Ρώμης, οι νόμοι που διέτασσαν τον διωγμό των μαθητών του Χριστού εφαρμόσθηκαν με ιδιαίτερη ωμότητα· οι πιστοί διώκονταν, υφίσταντο βιαιοπραγίες και θανατώνονταν με φρικτά βασανιστήρια. Παρά την προχωρημένη του ηλικία, ο Διονύσιος δίχως να φοβάται τον κίνδυνο, επισκεπτόταν τους καταδικασθέντες για να τους εμψυχώσει ώστε να μείνουν ακλόνητοι στη χριστιανική πίστη. Τον κατήγγειλαν και τον συνέλαβαν μαζί με τους δύο μαθητές του, Ρουστικό και Ελευθέριο, και τους υπέβαλαν σε απάνθρωπα βασανιστήρια. Τον κάρφωσαν σε σταυρό, και εκείνος εξακολουθούσε να κηρύττει το μέγα μυστήριο των Παθών του Χριστού και της σωτηρίας του κόσμου.
Όταν τον ξαναπήγαν στη φυλακή του, ο άγιος επίσκοπος τέλεσε για τελευταία φορά τη θεία Λειτουργία για τους συντρόφους του στο μαρτύριο, εν μέσω ουρανίου φωτός. Στο τέλος, αποκεφάλισαν τον άγιο Διονύσιο μαζί με μεγάλο αριθμό άλλων μαρτύρων, στην κορυφή του λόφου που σήμερα ονομάζεται Μονμάρτρη (από το mons Martyrum, Λόφος Μαρτύρων). Αναφέρεται ότι μετά τον αποκεφαλισμό, ο άγιος έμεινε ορθός, και κρατώντας το κεφάλι του στα χέρια περπάτησε αρκετά χιλιόμετρα, μέχρι τον τόπο όπου αργότερα κτίσθηκε η βασιλική του Αγίου Διονυσίου και η ομώνυμη πόλη. Στην κρύπτη του ναού αυτού ενταφιάζονταν όλοι οι βασιλείς της Γαλλίας μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση.
Από το βιβλίο: Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, υπό Ιερομονάχου Μακαρίου Σιμωνοπετρίτου. Τόμος δεύτερος, Οκτώβριος, 9. Εκδόσεις Ορμύλια.
