Πολλοί που εργάζονται τις εντολές, νομίζουν ότι βαδίζουν· δεν έχουν όμως φτάσει ακόμη στην πόλη και μένουν απ’ έξω. Και τούτο γιατί ακολούθησαν χωρίς να καταλάβουν τις παρόδους των βασιλικών ίσων δρόμων, δηλαδή τις κακίες που στέκουν δίπλα στις αρετές, κι έτσι πορεύονται άσκοπα. Γιατί οι εντολές δε θέλουν ούτε υπερβολή, ούτε έλλειψη, αλλά σκοπό θεάρεστο, και ζητούν μόνον το θείο θέλημα. Αλλιώς, ο κόπος είναι μάταιος, όταν δηλαδή δεν κάνουν ίσιους τους δρόμους του Κυρίου (Ησ. 40:3· Μάρκ. 1:3). Γιατί σε κάθε έργο εξετάζεται ο σκοπός του πράγματος.
Το χαρακτηριστικό στις εντολές είναι η προτίμηση της περιεκτικής εντολής, δηλαδή της μνήμης του Θεού, που λέει: «Μνημόνευε αδιάκοπα τον Κύριο, το Θεό σου» (Τωβ. 4:5). Με αυτή δηλαδή που καταστράφηκαν, με αυτή μπορούν και να τηρηθούν. Γιατί η λησμοσύνη εξαφάνισε εξαρχής τη μνήμη του Θεού και θόλωσε τις εντολές. Κι έτσι έδειξε τον άνθρωπο γυμνό από κάθε αγαθό.
Ως νόμο των εντολών, να θεωρήσεις την άμεση πίστη που εκδηλώνει την ενέργειά της στην καρδιά. Από αυτήν πηγάζει κάθε εντολή και ενεργεί τον φωτισμό των ψυχών. Οι καρποί της αληθινής και ενεργού πίστεως είναι η εγκράτεια και η αγάπη, και σκοπός η θεοδώρητη ταπείνωση, που είναι η αρχή και το στήριγμα της αγάπης.
Αρχή και αιτία των λογισμών είναι η μνήμη που ήταν απλή και ενιαία και διαιρέθηκε με την παράβαση του ανθρώπου, με την οποία έχασε τη μνήμη του Θεού και καταστράφηκε με τις ίδιες τις δυνάμεις της αφού έγινε από απλή σύνθετη, κι από ενιαία πολυσχιδής.
Θεραπεία της αρχέγονης μνήμης είναι η επάνοδός της από την πονηρή και ολέθρια μνήμη των λογισμών στην αρχαία απλότητά της. Γιατί η παρακοή δεν έκανε μόνο όργανο της κακίας την απλή μνήμη της ψυχής έναντι του αγαθού, αλλά διέφθειρε και όλες τις δυνάμεις της και άμβλυνε τις φυσικές ορέξεις της ψυχής για την αρετή. Τη μνήμη τη θεραπεύει κυρίως η έμμονη μνήμη του Θεού που παγιώνεται με την προσευχή και η οποία έχει αφήσει την κατά φύση κατάσταση κι έχει συναφθεί στο υπέρ φύση.
Το θανατηφόρο δηλητήριο του κεντριού της αμαρτίας είναι η εμπαθής έξη της ψυχής. Γιατί εκείνος που θεληματικά άφησε τα πάθη να γίνουν σαν ιδιότητές του, είναι αμετακίνητος και αμετάβλητος στον τρόπο της ζωής του.
Άλλα είναι τα σωματικά πάθη και άλλα τα ψυχικά. Άλλα της επιθυμίας και άλλα του θυμού. Άλλα του λογιστικού και άλλα του νου και της διάνοιας. Επικοινωνούν όμως μεταξύ τους και βοηθούνται. Τα σωματικά, με τα πάθη του θυμικού. Επίσης, τα λογιστικά με τα νοερά, και τα νοερά με τα πάθη της διάνοιας και της μνήμης.
Αρχή και γένεση των αρετών είναι η αγαθή πρόθεση, δηλαδή η έφεση του καλού, όπως και ο Θεός είναι αιτία και πηγή κάθε αγαθού. Αρχή του καλού είναι η πίστη, ή μάλλον ο Χριστός, ο βράχος της πίστεως, τον οποίο έχουμε ως αρχή και θεμέλιο όλων των αρετών, όπου στεκόμαστε και επάνω Του οικοδομούμε κάθε αγαθό. Αυτός είναι ο ακρογωνιαίος λίθος (Εφ. 2:20-21) που μας συνδέει με τον εαυτό Του.
Οι αρετές είναι ισοδύναμες μεταξύ τους και όλες συγκεντρώνονται σε ένα σημείο και απαρτίζουν ένα σύνολο κι ένα είδος αρετής. Και υπάρχουν αρετές και αρετές μεγαλύτερες από άλλες, επειδή περιέχουν και συνέχουν τις περισσότερες ή και όλες, όπως είναι η θεία αγάπη, η ταπείνωση και η υπομονή. Γιατί λέει σχετικά ο Κύριος: «Με την υπομονή σας θα σώσετε τις ψυχές σας» (Λουκ. 21:19)· δεν είπε «με τη νηστεία ή με την αγρυπνία σας». Υπομονή εννοώ εκείνη που γίνεται σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, τη βασίλισσα των αρετών και το θεμέλιο των πνευματικών κατορθωμάτων. Αυτή είναι η ειρήνη στον πόλεμο, η γαλήνη στην τρικυμία, η ακλόνητη θεμελίωση εκείνων που την κατόρθωσαν. Και όποιον με τη χάρη του Ιησού Χριστού την αποκτήσει, ούτε όπλα, ούτε δόρατα, ούτε στρατιές που εξορμούν, ούτε η παράταξη των δαιμόνων, ούτε η σκοτεινή φάλαγγα των εχθρών μπορούν να τον βλάψουν.
Από το βιβλίο: ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΝΗΠΤΙΚΩΝ, τόμος Δ’, “137 ωφέλιμα κεφάλαια”, σελ. 178 (κεφάλαια 14, 17, 24, 60, 61, 76, 78, 83 και 84). Εκδόσεις «Το Περιβόλι της Παναγίας».
