«Ας βοηθήσουμε το παιδί μας να προσαρμόσει την ιδιοσυγκρασία του στην κοινωνία. Ας βοηθήσουμε το ευσυγκίνητο παιδί, καθώς και το βίαιο παιδί, να υπομένει τις διάφορες δοκιμασίες που είναι γι’ αυτό οι επαφές με την οικογένεια και το σχολείο. Ας το αφήνουμε να αντιμετωπίσει τους αδελφούς του και τους συμμαθητές του, χωρίς να επεμβαίνουμε για να το σταματήσουμε ή να το προστατέψουμε.» (*)

Πόσες φορές οι μητέρες ή οι πατέρες επεμβαίνουν σε κάτι τέτοια. Άφησε το παιδί. Ας του δώσουν και καμιά· δεν πειράζει. Δεν θα χαθεί ο κόσμος. Να πάρει μια στάση μόνο του και όχι να περιμένει πάντοτε βοήθεια από κάποιον άλλο.

«Ας μην το απαλλάσσουμε από αυτές τις αναγκαίες εμπειρίες. Θα αποκτήσει έτσι την αρετή της πρωτοβουλίας και της προσπάθειας, θα νιώσει την ανάγκη να υποτάσσεται στους νόμους. Ας προσέχουμε ωστόσο να μπορεί να τις υπομένει και να μη συντρίβεται από αυτές.»

Καθώς παίζει ένα παιδί με τα αδελφάκια του ή με τα γειτονόπουλα ή στο σχολείο με τους συμμαθητές, με τις συμμαθήτριες, μπορεί καμιά φορά να του κακοφέρνονται. Δεν πρέπει αμέσως να επεμβαίνει κανείς, για να το προστατέψει. Από την άλλη πλευρά όμως δεν πρέπει να αδιαφορήσει κανείς τελείως, γιατί το παιδί πιθανόν να μην μπορεί να σηκώσει τις δυσκολίες που θα συναντήσει με τα αδελφάκια του, με τα γειτονόπουλα, στο σχολείο κτλ. Θα πρέπει, όπως λέει εδώ, να ενθαρρύνουμε το παιδί, αν είναι ανάγκη, με λίγα λόγια, κάνοντάς το να νιώσει τη στοργή μας. Χρειάζεται όμως να πει και αυτό κάτι, να αντιδράσει κατά κάποιον τρόπο μόνο του, καθώς παίζει με τα άλλα παιδιά, και όχι αμέσως να φωνάξει: «Μαμά, με κτυπούν», και η μαμά να επέμβει.

Αν όμως είναι ανάγκη η μαμά –ή ο μπαμπάς– να επέμβει, επειδή όλα αυτά που έρχονται από τα αδελφάκια ή από τα άλλα παιδιά καταπάνω του, εναντίον του, πρόκειται να συντρίψουν το παιδί, να επέμβει, όμως με έναν τρόπο που να μην υποκαταστήσει το παιδί, αλλά απλώς να το ενθαρρύνει, για να μπορέσει να δοκιμάσει αυτές τις εμπειρίες και να τις ζήσει κατά φυσιολογικό τρόπο, και επίσης για να αντιδράσει μέσα στη ζωή κατά φυσιολογικό τρόπο. Αλλά για να γίνονται αυτά, πρέπει να είναι κανείς, δηλαδή ο πατέρας, η μητέρα, όπως πρέπει να είναι ο ίδιος.

Να ευνοούμε τη μάθηση του παιδιού

«Απορροφημένοι από τις ασχολίες και από τις φροντίδες που ως ενήλικες έχουμε, ξεχνούμε πως το παιδί εκτελεί κοντά μας μια εργασία διαφορετική από τη δική μας, μα ίσως πιο σημαντική.»

Καμιά φορά νομίζουν οι μεγάλοι ότι το παιδί δεν έχει να κάνει κάτι παραπάνω από το να παίξει, δεν έχει άλλη απασχόληση εκτός από τα παιγνίδια –τώρα μιλούμε για το μικρό παιδί που δεν διαβάζει ακόμη– και νομίζουμε πως εμείς έχουμε πάρα πολύ σπουδαία εργασία, πολύ σπουδαιότερη από ό,τι έχει εκείνο. Έχει πιο σημαντική απασχόληση εκείνο, λέει ο συγγραφέας, και στη συνέχεια εξηγεί γιατί.

«Οφείλει να μάθει το παιδί σε λίγα χρόνια να κοιτάζει, να πιάνει τα αντικείμενα, να τα μεταχειρίζεται, να στέκεται καθιστό, έπειτα όρθιο, να βαδίζει, να μιλάει, να συλλογίζεται.»

Όλες αυτές τις λειτουργίες, το καημένο, έχει να τις μάθει μέσα σε λίγο χρόνο. Ποιος όμως το προσέχει; Εμείς απλώς χαιρόμαστε μόνο κάθε επιτυχία του, αλλά το τι τραβάει, το καημένο…

«Γι’ αυτό πρέπει να ασκείται ακατάπαυστα. Να, τι εμείς λέμε με περιφρόνηση ότι είναι τα παιγνίδια του…»

Ονομάζουμε όλες αυτές τις δραστηριότητές του παιγνίδια, ενώ εκείνο κάνει τεράστιο αγώνα, για να μπορέσει να ζήσει. Ήλθε ως άνθρωπος ξεχωριστός σ’ αυτόν τον κόσμο, και ό,τι και να το κάνουμε εμείς οι άλλοι, τελικά αυτό είναι που θα μεγαλώσει, που θα αναπτυχθεί, που θα ζήσει, που θα επιβεβαιώσει την ύπαρξή του μέσα στον κόσμο αυτό.

Όσο και αν το φροντίζουμε εμείς, αυτό το ίδιο έχει πολλές δουλειές να κάνει. Αυτές τις δουλειές ίσως τις κάνει σαν παιγνίδι, κι εμείς τις βλέπουμε περιφρονητικά.

«Να, τι εμείς λέμε με περιφρόνηση ότι είναι τα παιγνίδια του, που μπορεί να συνίστανται στο να βγάζει το κλειδί από την κλειδαριά, έπειτα να το ξαναβάζει, να ανοιγοκλείνει άπειρες φορές μια πόρτα.»

Και επειδή αυτό εμάς μας εκνευρίζει, νομίζουμε ότι στο παιδί τίποτε άλλο δεν χρειάζεται εκείνη την ώρα παρά λίγο ξύλο. Ενώ το παιδί κάνει και αυτό τη δουλειά του· μαγειρεύει και αυτό, αν θέλετε να πούμε, εκείνη την ώρα ή σκάβει.

«Δεν διστάζουμε να του τα απαγορεύουμε, και όταν ακόμη δεν είναι βλαβερά, γιατί τα βρίσκουμε γελοία, γιατί η επανάληψη της ίδιας χειρονομίας –απαραίτητη σε κάθε μάθηση– μας ενοχλεί.»

Επειδή μερικά πράγματα φαίνονται σ’ εμάς γελοία –ανοίγει, κλείνει την πόρτα, ή, όπως είπα, βάζει και βγάζει το κλειδί, ή βάζει ένα ξύλο πάνω στο άλλο, πέφτουν αυτά, γίνεται θόρυβος, πάλι πετάγεται και τα βάζει– επειδή λοιπόν μας φαίνονται γελοία αυτά τα πράγματα ή ενοχλητικά, δεν λογαριάζουμε το τι «ιδρώτα χύνει», για να τα πετύχει όλα αυτά.

«Όταν απεναντίας ανακατευόμαστε στα παιγνίδια του ή όταν θέλουμε να του μάθουμε κάτι, δεν το κάνουμε άραγε πολλές φορές για τη δική μας διασκέδαση ή για τη δική μας ευκολία, ακόμη και για τη δική μας ματαιοδοξία και όχι για χάρη του;»

Καμιά φορά, λέει, ανακατευόμαστε στα παιγνίδια του παιδιού, θέλουμε να το βοηθήσουμε σε κάτι, αλλά αυτό τις πιο πολλές φορές το κάνουμε ακριβώς για τη δική μας ευκολία, για τη δική μας διασκέδαση η ακόμη και για τη ματαιοδοξία μας.

«Αποτελειώνουμε τον πύργο που άρχισε να κτίζει, δένουμε από ανυπομονησία τον φιόγκο, που πασχίζει αυτό να δέσει, και έτσι το εμποδίζουμε να ασκηθεί.»

Μας πιάνει μια νευρικότητα. Πάει να στήσει τον πύργο, δεν τα καταφέρνει, και μπαίνουμε εμείς στη μέση να του στήσουμε τον πύργο. Ή, θέλει να δέσει κάτι, δεν τα καταφέρνει, και το δένουμε εμείς. Εκείνη την ώρα του κάνουμε πάρα πολύ μεγάλο κακό.

«Θέλουμε να βαδίζει, να είναι καθαρό, πριν αποκτήσει τις δυνάμεις που χρειάζονται για την κυριαρχία στους μυώνες του. Θέλουμε να τρώει με τον δικό μας τρόπο, να περπατάει με τη δική μας γρηγοράδα και όχι με τη δική του.»

Εδώ μάλιστα έχει ένα σκίτσο. Ένας πατέρας ρίχνει μεγάλα βήματα και τραβάει το καημένο το παιδί από πίσω.

«Ενεργώντας έτσι διαταράσσουμε, επιβραδύνουμε την αύξησή του, που θέλουμε του κάκου να επιταχύνουμε.»

(*) Τα εντός εισαγωγικών αποσπάσματα που χρησιμοποιεί ο π. Συμεών προέρχονται από άρθρο στο βιβλίο “Οι καθημερινές δυσκολίες της αγωγής” της Σχολής γονέων και παιδαγωγών στο Παρίσι, εκδ. Δίπτυχο, Αθήνα 1965.

Από το βιβλίο: π. Συμεών Κραγιοπούλου, “Γονείς και παιδιά”, τόμος Α’, Πανόραμα Θεσσαλονίκης, 2004, σελ. 111, 119.

Οι εμπειρίες είναι αναγκαίες στο παιδί