Αν θέλετε πολυτονικό κείμενο, πατήστε εδώ

Τω αυτώ μηνί Η’, η Σύναξις των Αρχιστρατήγων Μιχαήλ και Γαβριήλ, και των λοιπών ασωμάτων, και ουρανίων ταγμάτων.

Εις τον Αρχάγγελον Μιχαήλ (1).

Εβουλόμην σοι Μιχαήλ άσμα πρέπον,
Άσαι πρεπόντως, αλλ’ άϋλον ουκ έχω.

(1) Σημείωσαι, ότι Μιχαήλ θέλει να ειπή, δύναμις Θεού, ή αρχιστράτηγος δυνάμεως Κυρίου.

Εις τον Αρχάγγελον Γαβριήλ (2).

Ορών Γαβριήλ Άγγελον χαράς μέγαν,
Σε μάλα χαίρω και πτερούμαι σω πόθω.

Ογδόη ουρανίης κυδαίνει τάξιος Αρχούς.

(2) Γαβριήλ δε θέλει να ειπή, Θεός και άνθρωπος, κατά τον Πρόκλον Κωνσταντινουπόλεως. Δια τούτο και αυτός υπηρέτησεν εξαιρέτως εις το μυστήριον της ενσάρκου οικονομίας του Θεανθρώπου Λόγου.

Εις την Σύναξιν των εννέα Ταγμάτων, Θρόνων, Χερουβίμ, και Σεραφίμ, Κυριοτήτων, Δυνάμεων, και Εξουσιών, Αρχών, Αρχαγγέλων, και Αγγέλων.

Επάξιόν τι Ταγμάτων των εννέα,
Τις αν γόνος φθέγξαιτο μηνών εννέα;

Μιχαήλ ο ενδοξότατος και λαμπρότατος ταξιάρχης των ασωμάτων Δυνάμεων, πολλάς ευεργεσίας και χάριτας φαίνεται ότι έδειξεν εις το γένος των ανθρώπων, τόσον εν τη Παλαιά Διαθήκη, όσον και εν τη Νέα χάριτι του Ευαγγελίου. Διότι αυτός εφάνη πρώτον εις τον Πατριάρχην Αβραάμ. Έπειτα εις τον Λωτ, όταν ελύτρωσεν αυτόν με τας θυγατέρας του από το θεόπεμπτον πυρ, και από την καταστροφήν των Σοδόμων. Μετά ταύτα εφάνη εις τον Πατριάρχην Ιακώβ, όταν ελύτρωσεν αυτόν από τας φονικάς χείρας του αδελφού του Ησαύ. Αυτός επροπορεύετο έμπροσθεν της παρεμβολής των υιών Ισραήλ, όταν ελευθερώθησαν από την σκλαβίαν των Αιγυπτίων, και με τον στύλον του πυρός και της νεφέλης, ευκόλυνεν εις εκείνους την δυσκολίαν της οδοιπορίας. Αυτός εφάνη εις τον μάντιν Βαλαάμ, όταν εκείνος επήγαινε δια να καταρασθή τον Ισραηλιτικόν λαόν, φοβερίζωντας αυτόν και φανερά εμποδίζωντας από το τοιούτον κίνημα. Αυτός και προς τον Ιησούν του Ναυή ερωτήσαντα, απεκρίθη. «Εγώ αρχιστράτηγος Κυρίου νυνί παραγέγονα». Ούτος και εν τη νέα χάριτι εχώνευσε τους ποταμούς, τους οποίους μίαν φοράν απέλυσαν οι δυσσεβείς εναντίον του εν Χώναις αγιάσματός του, και εναντίον του θείου Ναού του. Και άλλα δε πολλά ιστορούνται δι’ αυτόν εν ταις θεοπνεύστοις Γραφαίς. Δια τούτο και ημείς προστάτην αυτόν και φύλακα της ζωής ημών προβαλλόμενοι, την πάνσεπτον αυτού πανήγυριν εορτάζομεν σήμερον, η οποία και Σύναξις ονομάζεται δι’ αιτίαν τοιαύτην.

Ο δια υπερβολήν υπερηφανίας επαρθείς κατά του πάντων Ποιητού και Δεσπότου Διάβολος, και καυχησάμενος να βάλη τον θρόνον του επί των νεφελών του ουρανού, και να γένη όμοιος τω Υψίστω, καθώς περί αυτού γράφει ο Ησαΐας (Ησ. ιδ’, 14), ούτος, λέγω, επειδή ευθύς οπού ενόησε ταύτα και εβουλήθη, εξέπεσεν από την ουράνιον δόξαν και από το αρχαγγελικόν αυτού αξίωμα. Καθώς είπεν εν Ευαγγελίοις ο Κύριος. «Εθεώρουν τον Σατανάν ως αστραπήν εκ του ουρανού πεσόντα» (Λουκ. ι’, 18). Ομοίως δε και το υποτασσόμενον εις αυτόν τάγμα των Αγγέλων, απεσκίρτησεν από Θεού δια υπερηφάνειαν, δια τούτο εξέπεσε και αυτό μαζί με τον αρχηγόν του Διάβολον. Και έγιναν όλοι ομού σκοτεινοί αντί φωτεινοί. Και δαίμονες, αντί Άγγελοι. Τότε λοιπόν λέγεται, ότι ο μέγας ούτος αρχιστράτηγος Μιχαήλ, βλέπωντας την ελεεινήν των Αγγέλων έκπτωσιν, εκατάλαβε την αιτίαν της τοιαύτης εκείνων πτώσεως. Και δια τούτο με την υποταγήν και ταπείνωσιν, την οποίαν έδειξεν ως δούλος ευχάριστος και οικέτης πιστός προς τον εδικόν του Δεσπότην Θεόν, διεφύλαξε, τόσον την εδικήν του δόξαν και λαμπρότητα την παρά Θεού χαρισθείσαν, όσον και την δόξαν των άλλων Αγγελικών ταγμάτων. Όθεν δια την υποταγήν και ευγνωμοσύνην του ταύτην, εδιωρίσθη παρά του Θεού Παντοκράτορος, να ήναι πρώτος των Αγγελικών τάξεων (3).

Συνάξας γαρ και ενώσας εις εν τους χορούς των Αγγέλων, εφώναξεν εις αυτούς το «Πρόσχωμεν». Ήτοι ας προσέξωμεν και ας εννοήσωμεν, τι έπαθον ούτοι οι εκπεσόντες δαίμονες δια την υπερηφανίαν τους, οίτινες προ ολίγου ήτον μαζί με ημάς Άγγελοι. Και ας στοχασθώμεν τι μεν είναι ο Θεός, τι δε είναι ο Άγγελος. Ο μεν γαρ Θεός, είναι Δεσπότης και Δημιουργός ημών των Αγγέλων. Ημείς δε οι Άγγελοι, είμεθα δούλοι και κτίσματα του Θεού. Και έτζι ανύμνησε και εδόξασε τον των απάντων Θεόν, αναβοήσας εκείνον βέβαια τον θείον και αγγελικόν ύμνον με όλους τους Αγγέλους, «Άγιος, Άγιος, Άγιος Κύριος Σαβαώθ, πλήρης ο ουρανός και η γη της δόξης αυτού». Το τοιούτον λοιπόν μυστήριον εξ αρχαίας παραδόσεως παραλαβόντες ημείς, την παρούσαν εορτήν εορτάζομεν. Σύναξιν αυτήν ονομάζοντες των Αγγέλων: τουτέστι προσοχήν, ομόνοιαν και ένωσιν (4).

Μαζί δε με τον Αρχάγγελον Μιχαήλ εορτάζομεν σήμερον και τον ωραιότατον και χαριέστατον Αρχάγγελον Γαβριήλ (5). Διατί και αυτός πολλάς ευεργεσίας εποίησεν εις το ανθρώπινον γένος, τόσον εν τη Παλαιά, όσον και εν τη Νέα Διαθήκη. Εν μεν γαρ τη προφητεία του Δανιήλ φέρεται αυτολεξεί το όνομά του, όταν εξήγησεν εις τον Δανιήλ την όρασιν, οπού είδε περί των βασιλέων Μήδων και Περσών και Ελλήνων. «Γαβριήλ, γάρ φησι, συνέτισον εκείνον (τον Δανιήλ δηλ.) την όρασιν» (Δαν. η’, 16). Και πάλιν ο αυτός Γαβριήλ εφανέρωσεν εις τον αυτόν Δανιήλ, ότι μετά εβδομήκοντα εβδομάδας χρόνων, ήγουν μετά τετρακοσίους εννενήντα επτά χρόνους, έχει να έλθη ο Χριστός. «Και ιδού, φησίν, ανήρ Γαβριήλ, ον είδον εν τη οράσει εν τη αρχή πετόμενος, και ήψατό μου ωσεί ώραν θυσίας εσπερινής, και συνέτισέ με», και τα εξής (Δαν. θ’, 21). Αυτός είναι οπού ευηγγέλισε και την γυναίκα του Μανωέ, ότι έχει να γεννήση τον Σαμψών. Αυτός είναι οπού ευηγγέλισε τον Ιωακείμ και την Άνναν, ότι μέλλουν να γεννήσουν την κυρίαν και Δέσποιναν Θεοτόκον.

Εν δε τη Νέα Διαθήκη, αυτός είναι οπού ευηγγέλισε τον Ζαχαρίαν, εστώς εκ δεξιών επί του θυσιαστηρίου του θυμιάματος, ότι έχει να γεννήση τον μέγαν Ιωάννην τον Πρόδρομον. Αυτός έτρεφε και την Αειπάρθενον Μαριάμ δώδεκα χρόνους μέσα εις τα Άγια των Αγίων με τροφήν ουράνιον. Αυτός δη αυτός, και ποίος αμφιβάλλει, ευηγγέλισε την αυτήν Θεοτόκον, ότι μέλλει να γεννήση εκ Πνεύματος Αγίου τον Υιόν και Λόγον του Θεού. Αυτός εφάνη εις το όραμα του Ιωσήφ, ως θέλουσι πολλοί, και είπεν εις αυτόν να μη φοβηθή, αλλά να παραλάβη Μαριάμ την γυναίκα του, επειδή το εν αυτή γεννηθέν εκ Πνεύματός εστιν Αγίου. Αυτός εφάνη και εις τους ποιμένας και ευηγγέλισεν αυτούς, ότι ετέχθη ο Σωτήρ του κόσμου Χριστός. Και αυτός εν οράματι είπεν εις τον Ιωσήφ να πάρη το Παιδίον και την Μητέρα αυτού και να φύγη εις Αίγυπτον. Και πάλιν αυτός ο ίδιος είπεν αυτώ να επιστρέψη εις την γην Ισραήλ. Πολλοί δε των ιερών διδασκάλων και ασματογράφων γνωματεύουσιν, ότι ο θείος Γαβριήλ ήτον ο λευχειμονών εκείνος Άγγελος, όστις κατελθών από τον Ουρανόν, απεκύλισε τον λίθον από της θύρας του μνημείου του ζωοδότου Ιησού, και εκάθητο επάνω αυτού. Και αυτός ήτον ο ευαγγελίσας τας Μυροφόρους περί της αναστάσεως του Κυρίου. Και δια να ειπούμεν καθολικώς, ο θειότατος Γαβριήλ υπηρέτησεν εις το Μυστήριον της ενσάρκου οικονομίας του Θεού Λόγου απ’ αρχής έως τέλους. Δια τούτο και η Εκκλησία του Χριστού παρέλαβε να συνεορτάζη αυτόν μαζί με τον Αρχάγγελον Μιχαήλ, και να επικαλήται την παρ’ αυτού χάριν και βοήθειαν (6). (Την κατά πλάτος διήγησιν περί των Αρχαγγέλων όρα εις τον Θησαυρόν του Δαμασκηνού.)

(3) Σημείωσαι, ότι μερικοί Διδάσκαλοι προσαρμόζουσιν εις την πτώσιν ταύτην του εωσφόρου και των δαιμόνων και εις την ανδραγαθίαν του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, τα ρητά εκείνα της Αποκαλύψεως τα λέγοντα· «Και εγένετο πόλεμος εν τω ουρανώ, ο Μιχαήλ και οι Άγγελοι αυτού, επολέμησαν μετά του δράκοντος. Και ο δράκων επολέμησε και οι Άγγελοι αυτού και ουκ ίσχυσαν. Ούτε τόπος ευρέθη αυτών έτι εν τω ουρανώ. Και εβλήθη ο δράκων ο μέγας. Ο όφις ο αρχαίος, ο καλούμενος Διάβολος. Και ο Σατανάς, ο πλανών την οικουμένην όλην εβλήθη εις την γην. Και οι Άγγελοι αυτού μετ’ αυτού εβλήθησαν» (Αποκάλ. ιβ’, 7). Λέγει δε και ο Κορυφαίος Πέτρος· «Ει γαρ ο Θεός Αγγέλων αμαρτησάντων ουκ εφείσατο, αλλά σειραίς ζόφου ταρταρώσας παρέδωκεν εις κρίσιν τετηρημένους» (Β’ Πετ. β’, 4).

Αλλά και ο Απόστολος Ιούδας ούτω φησίν· «Αγγέλους τε τους μη τηρήσαντας την εαυτών αρχήν, αλλά απολιπόντας το ίδιον οικητήριον, εις κρίσιν μεγάλης ημέρας, δεσμοίς αϊδίοις υπό ζόφον τετήρηκεν» (Ιούδα 6). Έφη δε και ο θεολόγος Γρηγόριος· «Πρώτον μεν εννοεί ο Θεός τας αγγελικάς δυνάμεις και ουρανίους. Και το εννόημα έργον ην, Λόγω συμπληρούμενον και Πνεύματι τελειούμενον. Και ούτως υπέστησαν λαμπρότητες δεύτεραι, λειτουργοί της πρώτης λαμπρότητος… Βούλομαι μεν ειπείν, ότι ακινήτους (υποληπτέον ταύτας) προς το κακόν, και μόνην εχούσας την του καλού κίνησιν. Άτε περί Θεόν ούσας, και τα πρώτα εκ Θεού λαμπομένας. (Τα γαρ ενταύθα, δευτέρας ελλάμψεως.) Πείθει δε με μη ακινήτους, αλλά δυσκινήτους και υπολαμβάνειν ταύτας και λέγειν, ο δια την λαμπρότητα εωσφόρος, σκότος δια την έπαρσιν και γενόμενος και λεγόμενος. Αι τε υπ’ αυτόν αποστατικαί δυνάμεις, δημιουργοί της κακίας τη του καλού φυγή, και ημίν πρόξενοι» (Λογ. εις την Χριστού Γέννησιν). Και τούτο δε ενταύθα σημείωσαι, ότι ο Θεοδώρητος λέγει, πως εξέπεσαν από όλας τας τάξεις των Αγγέλων, συμπεραίνωντας τούτο από το λόγιον του Αποστόλου Παύλου το λέγον· «Ουκ έστιν ημίν η πάλη προς αίμα και σάρκα· αλλά προς τας αρχάς, προς τας εξουσίας». Ούτω γαρ επί λέξεως λέγει· «Εκ των αγίων ήσαν ταγμάτων οι πονηροί δαίμονες. Αλλά και δια πονηρίαν, της τάξεως εκείνης εξέπεσαν. Έχουσι δε και νυν τας προσηγορίας εις έλεγχον της βδελυρίας». Συμφωνεί εις τούτο και ο θείος Ιερώνυμος, ότι δηλαδή οι εκπεσόντες Άγγελοι, εξέπεσον, όχι από ένα τάγμα, αλλά από πολλά. Βεβαιοί δε τον λόγον του από το αυτό ρητόν του μεγάλου Παύλου.

Αγκαλά και ο θεοφόρος Μάξιμος, και ο Δαμασκηνός Ιωάννης, θέλουσιν ότι από την ενάτην μόνην τάξιν των Αγγέλων, να έπεσον όσοι Άγγελοι έπεσον. Τον δε εωσφόρον, ο μεν Χρυσόστομος, πρώτον των Αγγέλων λέγει και ότι αυτός εξετραχηλίσθη από τον αγγελικόν κολοφώνα. Τω δε Χρυσοστόμω, συμφωνεί ο ιερός Αυγουστίνος και ο Διάλογος. Και ο Ιερώνυμος δε ανώτατον αυτόν πάντων των Αγγέλων υπέλαβε. Ο δε Τερτυλλιανός, εξέχοντα και σοφώτατον αυτόν πάντων είπε, και απλώς, ο εωσφόρος από το τάγμα των Σεραφίμ εξέπεσε· καν και ο ανωτέρω Δαμασκηνός και ο θείος Μάξιμος, πρώτον αυτόν είπον της ενάτης τάξεως των Αγγέλων. Περί δε του πλήθους των Αγγέλων λέγει ο Χρυσορρήμων· «Ότι γαρ άπας ο αήρ Αγγέλων εμπέπλησται, άκουσον τί φησιν ο Παύλος. “Οφείλουσιν αι γυναίκες εξουσίαν έχειν επί της κεφαλής δια τους Αγγέλους”» (Λογ. εις την Ανάληψιν, τόμω ε’ της εν Ετόνη εκδόσεως).

(4) Σημειούμεν ενταύθα, ότι επειδή το Μυστήριον τούτο της των Αγγέλων Συνάξεως παρελάβομεν εξ αρχαίας παραδόσεως, καθώς γράφεται παρά πολλοίς χειρογράφοις Συναξαρισταίς, θαυμάζω, πώς τινες καίτοι σοφοί όντες, εμοί γουν τω ασόφω ουκ έδωκαν νοήσαι, πώς εθάρσησαν να ειπούν, ότι αυτό είναι μύθος και μυθάριον! αποστολικόν γαρ παράγγελμα είναι, κατά τον Μέγαν Βασίλειον, το να κρατώμεν τας παραδόσεις, ας παρελάβομεν. Και αυτοί δε οι τούτο λέγοντες, πολλά λέγουσιν αλλαχού περί φυλακής των εκκλησιαστικών παραδόσεων, όπου γε την αρχαίαν παράδοσιν ταύτην βεβαιούσι και άλλοι, ων εις εστι και ο Φιλαδελφείας Μακάριος ο Χρυσοκέφαλος, εν τε τω εις τους Ταξιάρχας λόγω, και εν τω εις τα εννέα τάγματα. Ει δε και προβάλλουσιν, ότι εν τη ουρανίω Ιεραρχία τάξις απαράβατός εστι, φωτίζεσθαι και τελειούσθαι τας κατωτέρω τάξεις των Αγγέλων υπό των ανωτέρω, αποκρινόμεθα ότι ναι. Τούτο αληθεύει εν όσω ασύγχυτος μένει η τάξις εκάστης χοροστασίας.

Τότε δε εν τη πτώσει του εωσφόρου πόλεμος εγένετο εν τω ουρανώ, κατά την ιεράν Αποκάλυψιν. Όθεν πάσα η τάξις και αρμονία των υπερκοσμίων ουσιών συνεχύθη και ανεστράφη, καθότι έπεσον και από τα ανώτερα του αρχαγγελικού τάγματος, εκ του οποίου ήτον ο Μιχαήλ. Και τούτο βεβαιούται από τα λόγια του Αποστόλου. «Ουκ έστιν ημίν, λέγοντος, η πάλη προς αίμα και σάρκα. Αλλά προς τας αρχάς, προς τας εξουσίας». Δείκνυται γαρ εκ του ρητού τούτου, ότι κατά τον θείον Ιερώνυμον και τον Θεοδώρητον τους ερμηνεύοντας το ρητόν αυτό, οι εκπεσόντες Άγγελοι, δεν έπεσον από ένα μόνον τάγμα, αλλά από πολλά και ανώτερα του τάγματος των Αρχαγγέλων, οποίαι είναι αι Αρχαί και αι Εξουσίαι. Και αφίνω να λέγω, ότι, κατά τον Χρυσόστομον, και Αυγουστίνον, και Διάλογον, και Ιερώνυμον, ο εωσφόρος ήτον ανώτατος πάντων των Αγγέλων, και εξέπεσεν εκ του αγγελικού κολοφώνος. Επειδή λοιπόν αύται αντιστρέψασαι την τάξιν, αντί να μυήσουν και να φωτίσουν τα κατώτερα τάγματα εις το αγαθόν, εμύησαν αυτά εις το κακόν και εσκότισαν, τούτου χάριν ο Αρχάγγελος Μιχαήλ σταθείς εν τη οικεία τάξει του αγαθού, εμύησε τας ανωτέρω Αρχάς και Εξουσίας να μένουν εν τη τάξει του αγαθού καθ’ ην εκτίσθησαν. Τι λοιπόν άτακτον, ή άτοπον ακολουθεί, ανίσως ο κατώτερος Μιχαήλ και μείνας εν τω αγαθώ, βλέπων τας ανωτέρω Αρχάς και Εξουσίας να εκπίπτουν του αγαθού, εμύησεν αυτάς και εδίδαξε να μένουν εν τω αγαθώ; Βέβαια ουδέν.

Και εν τη καθ’ ημάς γαρ ιεραρχία, του Ιερέως και Ιεράρχου ατακτούντων και κακώς φρονούντων, και Διάκονος και Μοναχός ευτακτούντες και ορθώς φρονούντες, δύνανται νουθετήσαι και ευτακτήσαι αυτούς, καθώς τα παραδείγματά εισι πάμπολλα. Σημείωσαι όμως ότι η ανωτέρω περικοπή, η κατά το τέλος του Συναξαρίου γραφομένη του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, ήτοι η λέγουσα αυτολεξεί· «Το τοιούτον ουν μυστήριον εξ αρχαίας παραδόσεως παραλαβόντες την παρούσαν εορτήν εορτάζομεν, Σύναξιν αυτήν ονομάζοντες, ως είρηται». Αύτη, λέγω, κακώς παρελείφθη από τους τετυπωμένους Συναξαριστάς. Ει γαρ προσέκειτο, ουκ αν, οίμαι, μύθον το Συναξάριον τούτο οι ανωτέρω ωνόμασαν, ως φύλακες των εκκλησιαστικών παραδόσεων.

(5) Το περί του Αρχαγγέλου Γαβριήλ τούτο Συναξάριον ημείς προσεθήκαμεν.

Επειδή πάντη ανάρμοστον και ανακόλουθον είναι, να λέγεται μεν η εορτή αύτη των δύω Αρχιστρατήγων Μιχαήλ και Γαβριήλ, και πάντα τα τροπάρια και οι Κανόνες να αναφέρωσι περί των δύω Αρχαγγέλων. Έπειτα δε εν τω Συναξαρίω, να αναφέρεται μόνος ο Μιχαήλ.

(6) Σημειούμεν εδώ, ότι εις τους δύω Αρχαγγέλους τούτους δύω εγκωμιαστικούς λόγους έχει ελληνικούς Μιχαήλ ο Σύγγελος, ων του μεν ενός η αρχή εστιν αύτη· «Τον μεν λόγον η προθυμία κινεί». Του δε ετέρου· «Το στόμα μου ήνοιξα». (Σώζονται εν τω ιερώ Κοινοβίω του Διονυσίου.) Και ο Φιλαδελφείας Μακάριος ο Χρυσοκέφαλος. Ο Χρυσόστομος δε, δύω λόγους έχει, τον ένα επιγραφόμενον εις τους Ασωμάτους, και τον άλλον, εις τους Αγγέλους. (Σώζονται εν τη Μονή του Παντοκράτορος.) Νικήτας ο Ρήτωρ, ου η αρχή· «Μιχαήλ επαινών, τον Γαβριήλ επαινέσομαι». (Σώζεται εν τη Λαύρα και εν τη των Ιβήρων και τη του Διονυσίου και εν τη του Βατοπαιδίου.) Έχει λόγον ο Χρυσόστομος και εις τα Σεραφίμ, ου η αρχή· «Μόλις ποτέ τον κατά τον Οζίαν ισχύσαμεν». (Σώζεται εν τοις εκδεδομένοις.) Προς τούτοις τέταρτον λόγον έχει ο Χρυσορρήμων εις την Σύναξιν των Αρχαγγέλων, ου η αρχή· «Αγγέλους εγκωμιάζειν χρη». (Σώζεται εν τω τέλει του ε’ τομ. της εν Ετόνη εκδόσεως.) Παντολέων δε ο Διάκονος και χαρτοφύλαξ της μεγάλης Εκκλησίας, διήγησιν συνέγραψε περί των θαυμάτων των Αρχαγγέλων, ης η αρχή· «Πολλαί και μεγάλαι και ποικίλαι της ασωμάτου και μεγαλοπρεπούς». (Σώζεται εν τη Λαύρα και τη των Ιβήρων.) Η δε εμή αδυναμία λόγον απλούν εφιλοπόνησεν εις αυτούς, και οίκους κατά αλφάβητον, και τρεις Κανόνας νέους. Αλλά και τους οκτωήχους Κανόνας, ους είχεν εις μόνον τον Μιχαήλ ο Άγιος Ιωσήφ ο υμνογράφος, εγώ διορθώσας, εποίησα κοινούς και εις τους δύω Αρχαγγέλους, και άλλα τινά, άπερ πάντα ευρίσκονται εις κάλλος γεγραμμένα εν τη Ιερά και βασιλική Μονή του Δοχειαρίου. Και τούτο δε σημειούμεν, ότι ο Άγιος Μάρκος ο Εφέσου εφιλοπόνησε γλαφυρόν Κανόνα εις τα εννέα τάγματα των Αγγέλων, όστις ευρίσκεται εν τη Ιερά Μονή του Παντοκράτορος χειρόγραφος.

Ταις των σων Αρχαγγέλων και πασών των Αγγελικών Δυνάμεων πρεσβείαις Χριστέ ο Θεός ελέησον ημάς.

Από το βιβλίο: Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού. Τόμος Α’. Εκδόσεις Δόμος, 2005.

* * *

Τῷ αὐτῷ μηνὶ Η΄, ἡ Σύναξις τῶν Ἀρχιστρατήγων Μιχαὴλ καὶ Γαβριήλ, καὶ τῶν λοιπῶν ἀσωμάτων, καὶ οὐρανίων ταγμάτων.

Εἰς τὸν Ἀρχάγγελον Μιχαήλ (1).

Ἐβουλόμην σοι Μιχαὴλ ᾆσμα πρέπον,
ᾎσαι πρεπόντως, ἀλλ’ ἄϋλον οὐκ ἔχω.

(1) Σημείωσαι, ὅτι Μιχαὴλ θέλει νὰ εἰπῇ, δύναμις Θεοῦ, ἢ ἀρχιστράτηγος δυνάμεως Κυρίου.

Εἰς τὸν Ἀρχάγγελον Γαβριήλ (2).

Ὁρῶν Γαβριὴλ Ἄγγελον χαρᾶς μέγαν,
Σὲ μάλα χαίρω καὶ πτεροῦμαι σῷ πόθῳ.

Ὀγδόῃ οὐρανίης κυδαίνει τάξιος Ἀρχούς.

(2) Γαβριὴλ δὲ θέλει νὰ εἰπῇ, Θεὸς καὶ ἄνθρωπος, κατὰ τὸν Πρόκλον Κωνσταντινουπόλεως. Διὰ τοῦτο καὶ αὐτὸς ὑπηρέτησεν ἐξαιρέτως εἰς τὸ μυστήριον τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας τοῦ Θεανθρώπου Λόγου.

Εἰς τὴν Σύναξιν τῶν ἐννέα Ταγμάτων, Θρόνων, Χερουβίμ, καὶ Σεραφίμ, Κυριοτήτων, Δυνάμεων, καὶ Ἐξουσιῶν, Ἀρχῶν, Ἀρχαγγέλων, καὶ Ἀγγέλων.

Ἐπάξιόν τι Ταγμάτων τῶν ἐννέα,
Τίς ἂν γόνος φθέγξαιτο μηνῶν ἐννέα;

Μιχαὴλ ὁ ἐνδοξότατος καὶ λαμπρότατος ταξιάρχης τῶν ἀσωμάτων Δυνάμεων, πολλὰς εὐεργεσίας καὶ χάριτας φαίνεται ὅτι ἔδειξεν εἰς τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων, τόσον ἐν τῇ Παλαιᾷ Διαθήκῃ, ὅσον καὶ ἐν τῇ Νέᾳ χάριτι τοῦ Εὐαγγελίου. Διότι αὐτὸς ἐφάνη πρῶτον εἰς τὸν Πατριάρχην Ἁβραάμ. Ἔπειτα εἰς τὸν Λώτ, ὅταν ἐλύτρωσεν αὐτὸν μὲ τὰς θυγατέρας του ἀπὸ τὸ θεόπεμπτον πῦρ, καὶ ἀπὸ τὴν καταστροφὴν τῶν Σοδόμων. Μετὰ ταῦτα ἐφάνη εἰς τὸν Πατριάρχην Ἰακώβ, ὅταν ἐλύτρωσεν αὐτὸν ἀπὸ τὰς φονικὰς χεῖρας τοῦ ἀδελφοῦ του Ἠσαῦ. Αὐτὸς ἐπροπορεύετο ἔμπροσθεν τῆς παρεμβολῆς τῶν υἱῶν Ἰσραήλ, ὅταν ἐλευθερώθησαν ἀπὸ τὴν σκλαβίαν τῶν Αἰγυπτίων, καὶ μὲ τὸν στύλον τοῦ πυρὸς καὶ τῆς νεφέλης, εὐκόλυνεν εἰς ἐκείνους τὴν δυσκολίαν τῆς ὁδοιπορίας. Αὐτὸς ἐφάνη εἰς τὸν μάντιν Βαλαάμ, ὅταν ἐκεῖνος ἐπήγαινε διὰ νὰ καταρασθῇ τὸν Ἰσραηλιτικὸν λαόν, φοβερίζωντας αὐτὸν καὶ φανερὰ ἐμποδίζωντας ἀπὸ τὸ τοιοῦτον κίνημα. Αὐτὸς καὶ πρὸς τὸν Ἰησοῦν τοῦ Ναυῆ ἐρωτήσαντα, ἀπεκρίθη. «Ἐγὼ ἀρχιστράτηγος Κυρίου νυνὶ παραγέγονα». Οὗτος καὶ ἐν τῇ νέᾳ χάριτι ἐχώνευσε τοὺς ποταμούς, τοὺς ὁποίους μίαν φορὰν ἀπέλυσαν οἱ δυσσεβεῖς ἐναντίον τοῦ ἐν Χώναις ἁγιάσματός του, καὶ ἐναντίον τοῦ θείου Ναοῦ του. Καὶ ἄλλα δὲ πολλὰ ἱστοροῦνται δι’ αὐτὸν ἐν ταῖς θεοπνεύστοις Γραφαῖς. Διὰ τοῦτο καὶ ἡμεῖς προστάτην αὐτὸν καὶ φύλακα τῆς ζωῆς ἡμῶν προβαλλόμενοι, τὴν πάνσεπτον αὐτοῦ πανήγυριν ἑορτάζομεν σήμερον, ἡ ὁποία καὶ Σύναξις ὀνομάζεται δι’ αἰτίαν τοιαύτην.

Ὁ διὰ ὑπερβολὴν ὑπερηφανίας ἐπαρθεὶς κατὰ τοῦ πάντων Ποιητοῦ καὶ Δεσπότου Διάβολος, καὶ καυχησάμενος νὰ βάλῃ τὸν θρόνον του ἐπὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ, καὶ νὰ γένῃ ὅμοιος τῷ Ὑψίστῳ, καθὼς περὶ αὐτοῦ γράφει ὁ Ἡσαΐας (Ἡσ. ιδ΄, 14), οὗτος, λέγω, ἐπειδὴ εὐθὺς ὁποῦ ἐνόησε ταῦτα καὶ ἐβουλήθη, ἐξέπεσεν ἀπὸ τὴν οὐράνιον δόξαν καὶ ἀπὸ τὸ ἀρχαγγελικὸν αὑτοῦ ἀξίωμα. Καθὼς εἶπεν ἐν Εὐαγγελίοις ὁ Κύριος. «Ἐθεώρουν τὸν Σατανᾶν ὡς ἀστραπὴν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πεσόντα» (Λουκ. ι΄, 18). Ὁμοίως δὲ καὶ τὸ ὑποτασσόμενον εἰς αὐτὸν τάγμα τῶν Ἀγγέλων, ἀπεσκίρτησεν ἀπὸ Θεοῦ διὰ ὑπερηφάνειαν, διὰ τοῦτο ἐξέπεσε καὶ αὐτὸ μαζὶ μὲ τὸν ἀρχηγόν του Διάβολον. Καὶ ἔγιναν ὅλοι ὁμοῦ σκοτεινοὶ ἀντὶ φωτεινοί. Καὶ δαίμονες, ἀντὶ Ἄγγελοι. Τότε λοιπὸν λέγεται, ὅτι ὁ μέγας οὗτος ἀρχιστράτηγος Μιχαήλ, βλέπωντας τὴν ἐλεεινὴν τῶν Ἀγγέλων ἔκπτωσιν, ἐκατάλαβε τὴν αἰτίαν τῆς τοιαύτης ἐκείνων πτώσεως. Καὶ διὰ τοῦτο μὲ τὴν ὑποταγὴν καὶ ταπείνωσιν, τὴν ὁποίαν ἔδειξεν ὡς δοῦλος εὐχάριστος καὶ οἰκέτης πιστὸς πρὸς τὸν ἐδικόν του Δεσπότην Θεόν, διεφύλαξε, τόσον τὴν ἐδικήν του δόξαν καὶ λαμπρότητα τὴν παρὰ Θεοῦ χαρισθεῖσαν, ὅσον καὶ τὴν δόξαν τῶν ἄλλων Ἀγγελικῶν ταγμάτων. Ὅθεν διὰ τὴν ὑποταγὴν καὶ εὐγνωμοσύνην του ταύτην, ἐδιωρίσθη παρὰ τοῦ Θεοῦ Παντοκράτορος, νὰ ᾖναι πρῶτος τῶν Ἀγγελικῶν τάξεων (3).

Συνάξας γὰρ καὶ ἑνώσας εἰς ἓν τοὺς χοροὺς τῶν Ἀγγέλων, ἐφώναξεν εἰς αὐτοὺς τὸ «Πρόσχωμεν». Ἤτοι ἂς προσέξωμεν καὶ ἂς ἐννοήσωμεν, τί ἔπαθον οὗτοι οἱ ἐκπεσόντες δαίμονες διὰ τὴν ὑπερηφανίαν τους, οἵτινες πρὸ ὀλίγου ἦτον μαζὶ μὲ ἡμᾶς Ἄγγελοι. Καὶ ἂς στοχασθῶμεν τί μὲν εἶναι ὁ Θεός, τί δὲ εἶναι ὁ Ἄγγελος. Ὁ μὲν γὰρ Θεός, εἶναι Δεσπότης καὶ Δημιουργὸς ἡμῶν τῶν Ἀγγέλων. Ἡμεῖς δὲ οἱ Ἄγγελοι, εἴμεθα δοῦλοι καὶ κτίσματα τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἔτζι ἀνύμνησε καὶ ἐδόξασε τὸν τῶν ἁπάντων Θεόν, ἀναβοήσας ἐκεῖνον βέβαια τὸν θεῖον καὶ ἀγγελικὸν ὕμνον μὲ ὅλους τοὺς Ἀγγέλους, «Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος Κύριος Σαβαώθ, πλήρης ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ τῆς δόξης αὐτοῦ». Τὸ τοιοῦτον λοιπὸν μυστήριον ἐξ ἀρχαίας παραδόσεως παραλαβόντες ἡμεῖς, τὴν παροῦσαν ἑορτὴν ἑορτάζομεν. Σύναξιν αὐτὴν ὀνομάζοντες τῶν Ἀγγέλων: τουτέστι προσοχήν, ὁμόνοιαν καὶ ἕνωσιν (4).

Μαζὶ δὲ μὲ τὸν Ἀρχάγγελον Μιχαὴλ ἑορτάζομεν σήμερον καὶ τὸν ὡραιότατον καὶ χαριέστατον Ἀρχάγγελον Γαβριήλ (5). Διατὶ καὶ αὐτὸς πολλὰς εὐεργεσίας ἐποίησεν εἰς τὸ ἀνθρώπινον γένος, τόσον ἐν τῇ Παλαιᾷ, ὅσον καὶ ἐν τῇ Νέᾳ Διαθήκῃ. Ἐν μὲν γὰρ τῇ προφητείᾳ τοῦ Δανιὴλ φέρεται αὐτολεξεὶ τὸ ὄνομά του, ὅταν ἐξήγησεν εἰς τὸν Δανιὴλ τὴν ὅρασιν, ὁποῦ εἶδε περὶ τῶν βασιλέων Μήδων καὶ Περσῶν καὶ Ἑλλήνων. «Γαβριήλ, γάρ φησι, συνέτισον ἐκεῖνον (τὸν Δανιὴλ δηλ.) τὴν ὅρασιν» (Δαν. η΄, 16). Καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς Γαβριὴλ ἐφανέρωσεν εἰς τὸν αὐτὸν Δανιήλ, ὅτι μετὰ ἑβδομήκοντα ἑβδομάδας χρόνων, ἤγουν μετὰ τετρακοσίους ἐννενῆντα ἑπτὰ χρόνους, ἔχει νὰ ἔλθῃ ὁ Χριστός. «Καὶ ἰδού, φησιν, ἀνὴρ Γαβριήλ, ὃν εἶδον ἐν τῇ ὁράσει ἐν τῇ ἀρχῇ πετόμενος, καὶ ἥψατό μου ὡσεὶ ὥραν θυσίας ἑσπερινῆς, καὶ συνέτισέ με», καὶ τὰ ἑξῆς (Δαν. θ΄, 21). Αὐτὸς εἶναι ὁποῦ εὐηγγέλισε καὶ τὴν γυναῖκα τοῦ Μανωέ, ὅτι ἔχει νὰ γεννήσῃ τὸν Σαμψών. Αὐτὸς εἶναι ὁποῦ εὐηγγέλισε τὸν Ἰωακεὶμ καὶ τὴν Ἄνναν, ὅτι μέλλουν νὰ γεννήσουν τὴν κυρίαν καὶ Δέσποιναν Θεοτόκον.

Ἐν δὲ τῇ Νέᾳ Διαθήκῃ, αὐτὸς εἶναι ὁποῦ εὐηγγέλισε τὸν Ζαχαρίαν, ἑστὼς ἐκ δεξιῶν ἐπὶ τοῦ θυσιαστηρίου τοῦ θυμιάματος, ὅτι ἔχει νὰ γεννήσῃ τὸν μέγαν Ἰωάννην τὸν Πρόδρομον. Αὐτὸς ἔτρεφε καὶ τὴν ᾈειπάρθενον Μαριὰμ δώδεκα χρόνους μέσα εἰς τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων μὲ τροφὴν οὐράνιον. Αὐτὸς δὴ αὐτός, καὶ ποῖος ἀμφιβάλλει, εὐηγγέλισε τὴν αὐτὴν Θεοτόκον, ὅτι μέλλει νὰ γεννήσῃ ἐκ Πνεύματος Ἁγίου τὸν Υἱὸν καὶ Λόγον τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸς ἐφάνη εἰς τὸ ὅραμα τοῦ Ἰωσήφ, ὡς θέλουσι πολλοί, καὶ εἶπεν εἰς αὐτὸν νὰ μὴ φοβηθῇ, ἀλλὰ νὰ παραλάβῃ Μαριὰμ τὴν γυναῖκά του, ἐπειδὴ τὸ ἐν αὐτῇ γεννηθὲν ἐκ Πνεύματός ἐστιν Ἁγίου. Αὐτὸς ἐφάνη καὶ εἰς τοὺς ποιμένας καὶ εὐηγγέλισεν αὐτούς, ὅτι ἐτέχθη ὁ Σωτὴρ τοῦ κόσμου Χριστός. Καὶ αὐτὸς ἐν ὁράματι εἶπεν εἰς τὸν Ἰωσὴφ νὰ πάρῃ τὸ Παιδίον καὶ τὴν Μητέρα αὐτοῦ καὶ νὰ φύγῃ εἰς Αἴγυπτον. Καὶ πάλιν αὐτὸς ὁ ἴδιος εἶπεν αὐτῷ νὰ ἐπιστρέψῃ εἰς τὴν γῆν Ἰσραήλ. Πολλοὶ δὲ τῶν ἱερῶν διδασκάλων καὶ ᾀσματογράφων γνωματεύουσιν, ὅτι ὁ θεῖος Γαβριὴλ ἦτον ὁ λευχειμονῶν ἐκεῖνος Ἄγγελος, ὅστις κατελθὼν ἀπὸ τὸν Οὐρανόν, ἀπεκύλισε τὸν λίθον ἀπὸ τῆς θύρας τοῦ μνημείου τοῦ ζωοδότου Ἰησοῦ, καὶ ἐκάθητο ἐπάνω αὐτοῦ. Καὶ αὐτὸς ἦτον ὁ εὐαγγελίσας τὰς Μυροφόρους περὶ τῆς ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου. Καὶ διὰ νὰ εἰποῦμεν καθολικῶς, ὁ θειότατος Γαβριὴλ ὑπηρέτησεν εἰς τὸ Μυστήριον τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας τοῦ Θεοῦ Λόγου ἀπ’ ἀρχῆς ἕως τέλους. Διὰ τοῦτο καὶ ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ παρέλαβε νὰ συνεορτάζῃ αὐτὸν μαζὶ μὲ τὸν Ἀρχάγγελον Μιχαήλ, καὶ νὰ ἐπικαλῆται τὴν παρ’ αὐτοῦ χάριν καὶ βοήθειαν (6). (Τὴν κατὰ πλάτος διήγησιν περὶ τῶν Ἀρχαγγέλων ὅρα εἰς τὸν Θησαυρὸν τοῦ Δαμασκηνοῦ.)

(3) Σημείωσαι, ὅτι μερικοὶ Διδάσκαλοι προσαρμόζουσιν εἰς τὴν πτῶσιν ταύτην τοῦ ἑωσφόρου καὶ τῶν δαιμόνων καὶ εἰς τὴν ἀνδραγαθίαν τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαήλ, τὰ ῥητὰ ἐκεῖνα τῆς Ἀποκαλύψεως τὰ λέγοντα· «Καὶ ἐγένετο πόλεμος ἐν τῷ οὐρανῷ, ὁ Μιχαὴλ καὶ οἱ Ἄγγελοι οὐκ ἴσχυσαν. Οὔτε τόπος εὑρέθη αὐτῶν ἔτι ἐν τῷ οὐρανῷ. Καὶ ἐβλήθη ὁ δράκων ὁ μέγας. Ὁ ὄφις ὁ ἀρχαῖος, ὁ καλούμενος Διάβολος. Καὶ ὁ Σατανᾶς, ὁ πλανῶν τὴν οἰκουμένην ὅλην ἐβλήθη εἰς τὴν γῆν. Καὶ οἱ Ἄγγελοι αὐτοῦ μετ’ αὐτοῦ ἐβλήθησαν» (Ἀποκάλ. ιβ΄, 7). Λέγει δὲ καὶ ὁ Κορυφαῖος Πέτρος· «Εἰ γὰρ ὁ Θεὸς Ἀγγέλων ἁμαρτησάντων οὐκ ἐφείσατο, ἀλλὰ σειραῖς ζόφου ταρταρώσας παρέδωκεν εἰς κρίσιν τετηρημένους» (Β΄ Πέτ. β΄, 4).

Ἀλλὰ καὶ ὁ Ἀπόστολος Ἰούδας οὕτω φησίν· «Ἀγγέλους τε τοὺς μὴ τηρήσαντας τὴν ἑαυτῶν ἀρχήν, ἀλλὰ ἀπολιπόντας τὸ ἴδιον οἰκητήριον, εἰς κρίσιν μεγάλης ἡμέρας, δεσμοῖς ἀϊδίοις ὑπὸ ζόφον τετήρηκεν» (Ἰούδα 6). Ἔφη δὲ καὶ ὁ θεολόγος Γρηγόριος· «Πρῶτον μὲν ἐννοεῖ ὁ Θεὸς τὰς ἀγγελικὰς δυνάμεις καὶ οὐρανίους. Καὶ τὸ ἐννόημα ἔργον ἦν, Λόγῳ συμπληρούμενον καὶ Πνεύματι τελειούμενον. Καὶ οὕτως ὑπέστησαν λαμπρότητες δεύτεραι, λειτουργοὶ τῆς πρώτης λαμπρότητος… Βούλομαι μὲν εἰπεῖν, ὅτι ἀκινήτους (ὑποληπτέον ταύτας) πρὸς τὸ κακόν, καὶ μόνην ἐχούσας τὴν τοῦ καλοῦ κίνησιν. Ἅτε περὶ Θεὸν οὔσας, καὶ τὰ πρῶτα ἐκ Θεοῦ λαμπομένας. (Τὰ γὰρ ἐνταῦθα, δευτέρας ἐλλάμψεως.) Πείθει δέ με μὴ ἀκινήτους, ἀλλὰ δυσκινήτους καὶ ὑπολαμβάνειν ταύτας καὶ λέγειν, ὁ διὰ τὴν λαμπρότητα ἑωσφόρος, σκότος διὰ τὴν ἔπαρσιν καὶ γενόμενος καὶ λεγόμενος. Αἵ τε ὑπ’ αὐτὸν ἀποστατικαὶ δυνάμεις, δημιουργοὶ τῆς κακίας τῇ τοῦ καλοῦ φυγῇ, καὶ ἡμῖν πρόξενοι» (Λόγ. εἰς τὴν Χριστοῦ Γέννησιν). Καὶ τοῦτο δὲ ἐνταῦθα σημείωσαι, ὅτι ὁ Θεοδώρητος λέγει, πῶς ἐξέπεσαν ἀπὸ ὅλας τὰς τάξεις τῶν Ἀγγέλων, συμπεραίνωντας τοῦτο ἀπὸ τὸ λόγιον τοῦ Ἀποστόλου Παύλου τὸ λέγον· «Οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρὸς αἷμα καὶ σάρκα· ἀλλὰ πρὸς τὰς ἀρχάς, πρὸς τὰς ἐξουσίας». Οὕτω γὰρ ἐπὶ λέξεως λέγει· «Ἐκ τῶν ἁγίων ἦσαν ταγμάτων οἱ πονηροὶ δαίμονες. Ἀλλὰ καὶ διὰ πονηρίαν, τῆς τάξεως ἐκείνης ἐξέπεσαν. Ἔχουσι δὲ καὶ νῦν τὰς προσηγορίας εἰς ἔλεγχον τῆς βδελυρίας». Συμφωνεῖ εἰς τοῦτο καὶ ὁ θεῖος Ἱερώνυμος, ὅτι δηλαδὴ οἱ ἐκπεσόντες Ἄγγελοι, ἐξέπεσον, ὄχι ἀπὸ ἕνα τάγμα, ἀλλὰ ἀπὸ πολλά. Βεβαιοῖ δὲ τὸν λόγον του ἀπὸ τὸ αὐτὸ ῥητὸν τοῦ μεγάλου Παύλου.

Ἀγκαλὰ καὶ ὁ θεοφόρος Μάξιμος, καὶ ὁ Δαμασκηνὸς Ἰωάννης, θέλουσιν ὅτι ἀπὸ τὴν ἐνάτην μόνην τάξιν τῶν Ἀγγέλων, νὰ ἔπεσον ὅσοι Ἄγγελοι ἔπεσον. Τὸν δὲ ἑωσφόρον, ὁ μὲν Χρυσόστομος, πρῶτον τῶν Ἀγγέλων λέγει καὶ ὅτι αὐτὸς ἐξετραχηλίσθη ἀπὸ τὸν ἀγγελικὸν κολοφῶνα. Τῷ δὲ Χρυσοστόμῳ, συμφωνεῖ ὁ ἱερὸς Αὐγουστῖνος καὶ ὁ Διάλογος. Καὶ ὁ Ἱερώνυμος δὲ ἀνώτατον αὐτὸν πάντων τῶν Ἀγγέλων ὑπέλαβε. Ὁ δὲ Τερτυλλιανός, ἐξέχοντα καὶ σοφώτατον αὐτὸν πάντων εἶπε, καὶ ἁπλῶς, ὁ ἑωσφόρος ἀπὸ τὸ τάγμα τῶν Σεραφὶμ ἐξέπεσε· κᾂν καὶ ὁ ἀνωτέρω Δαμασκηνὸς καὶ ὁ θεῖος Μάξιμος, πρῶτον αὐτὸν εἶπον τῆς ἐνάτης τάξεως τῶν Ἀγγέλων. Περὶ δὲ τοῦ πλήθους τῶν Ἀγγέλων λέγει ὁ Χρυσορρήμων· «Ὅτι γὰρ ἅπας ὁ ἀὴρ Ἀγγέλων ἐμπέπλησται, ἄκουσον τί φησιν ὁ Παῦλος. “Ὀφείλουσιν αἱ γυναῖκες ἐξουσίαν ἔχειν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς διὰ τοὺς Ἀγγέλους”» (Λόγ. εἰς τὴν Ἀνάληψιν, τόμῳ ε΄ τῆς ἐν Ἐτόνῃ ἐκδόσεως).

(4) Σημειοῦμεν ἐνταῦθα, ὅτι ἐπειδὴ τὸ Μυστήριον τοῦτο τῆς τῶν Ἀγγέλων Συνάξεως παρελάβομεν ἐξ ἀρχαίας παραδόσεως, καθὼς γράφεται παρὰ πολλοῖς χειρογράφοις Συναξαρισταῖς, θαυμάζω, πῶς τινες καίτοι σοφοὶ ὄντες, ἐμοὶ γοῦν τῷ ἀσόφῳ οὐκ ἔδωκαν νοῆσαι, πῶς ἐθάρσησαν νὰ εἰποῦν, ὅτι αὐτὸ εἶναι μῦθος καὶ μυθάριον! ἀποστολικὸν γὰρ παράγγελμα εἶναι, κατὰ τὸν Μέγαν Βασίλειον, τὸ νὰ κρατῶμεν τὰς παραδόσεις, ἃς παρελάβομεν. Καὶ αὐτοὶ δὲ οἱ τοῦτο λέγοντες, πολλὰ λέγουσιν ἀλλαχοῦ περὶ φυλακῆς τῶν ἐκκλησιαστικῶν παραδόσεων, ὅπου γε τὴν ἀρχαίαν παράδοσιν ταύτην βεβαιοῦσι καὶ ἄλλοι, ὧν εἷς ἐστι καὶ ὁ Φιλαδελφείας Μακάριος ὁ Χρυσοκέφαλος, ἔν τε τῷ εἰς τοὺς Ταξιάρχας λόγῳ, καὶ ἐν τῷ εἰς τὰ ἐννέα τάγματα. Εἰ δὲ καὶ προβάλλουσιν, ὅτι ἐν τῇ οὐρανίῳ Ἱεραρχίᾳ τάξις ἀπαράβατός ἐστι, φωτίζεσθαι καὶ τελειοῦσθαι τὰς κατωτέρω τάξεις τῶν Ἀγγέλων ὑπὸ τῶν ἀνωτέρω, ἀποκρινόμεθα ὅτι ναί. Τοῦτο ἀληθεύει ἐν ὅσῳ ἀσύγχυτος μένει ἡ τάξις ἑκάστης χοροστασίας.

Τότε δὲ ἐν τῇ πτώσει τοῦ ἑωσφόρου πόλεμος ἐγένετο ἐν τῷ οὐρανῷ, κατὰ τὴν ἱερὰν Ἀποκάλυψιν. Ὅθεν πᾶσα ἡ τάξις καὶ ἁρμονία τῶν ὑπερκοσμίων οὐσιῶν συνεχύθη καὶ ἀνεστράφη, καθότι ἔπεσον καὶ ἀπὸ τὰ ἀνώτερα τοῦ ἀρχαγγελικοῦ τάγματος, ἐκ τοῦ ὁποίου ἦτον ὁ Μιχαήλ. Καὶ τοῦτο βεβαιοῦται ἀπὸ τὰ λόγια τοῦ Ἀποστόλου. «Οὐκ ἔστιν ἡμῖν, λέγοντος, ἡ πάλη πρὸς αἷμα καὶ σάρκα. Ἀλλὰ πρὸς τὰς ἀρχάς, πρὸς τὰς ἐξουσίας». Δείκνυται γὰρ ἐκ τοῦ ῥητοῦ τούτου, ὅτι κατὰ τὸν θεῖον Ἱερώνυμον καὶ τὸν Θεοδώρητον τοὺς ἑρμηνεύοντας τὸ ῥητὸν αὐτό, οἱ ἐκπεσόντες Ἄγγελοι, δὲν ἔπεσον ἀπὸ ἕνα μόνον τάγμα, ἀλλὰ ἀπὸ πολλὰ καὶ ἀνώτερα τοῦ τάγματος τῶν Ἀρχαγγέλων, ὁποῖαι εἶναι αἱ Ἀρχαὶ καὶ αἱ Ἐξουσίαι. Καὶ ἀφίνω νὰ λέγω, ὅτι, κατὰ τὸν Χρυσόστομον, καὶ Αὐγουστῖνον, καὶ Διάλογον, καὶ Ἱερώνυμον, ὁ ἑωσφόρος ἦτον ἀνώτατος πάντων τῶν Ἀγγέλων, καὶ ἐξέπεσεν ἐκ τοῦ ἀγγελικοῦ κολοφῶνος. Ἐπειδὴ λοιπὸν αὗται ἀντιστρέψασαι τὴν τάξιν, ἀντὶ νὰ μυήσουν καὶ νὰ φωτίσουν τὰ κατώτερα τάγματα εἰς τὸ ἀγαθόν, ἐμύησαν αὐτὰ εἰς τὸ κακὸν καὶ ἐσκότισαν, τούτου χάριν ὁ Ἀρχάγγελος Μιχαὴλ σταθεὶς ἐν τῇ οἰκείᾳ τάξει τοῦ ἀγαθοῦ, ἐμύησε τὰς ἀνωτέρω Ἀρχὰς καὶ Ἐξουσίας νὰ μένουν ἐν τῇ τάξει τοῦ ἀγαθοῦ καθ’ ἣν ἐκτίσθησαν. Τί λοιπὸν ἄτακτον, ἢ ἄτοπον ἀκολουθεῖ, ἀνίσως ὁ κατώτερος Μιχαὴλ καὶ μείνας ἐν τῷ ἀγαθῷ, βλέπων τὰς ἀνωτέρω Ἀρχὰς καὶ Ἐξουσίας νὰ ἐκπίπτουν τοῦ ἀγαθοῦ, ἐμύησεν αὐτὰς καὶ ἐδίδαξε νὰ μένουν ἐν τῷ ἀγαθῷ; Βέβαια οὐδέν.

Καὶ ἐν τῇ καθ’ ἡμᾶς γὰρ ἱεραρχίᾳ, τοῦ Ἱερέως καὶ Ἱεράρχου ἀτακτούντων καὶ κακῶς φρονούντων, καὶ Διάκονος καὶ Μοναχὸς εὐτακτοῦντες καὶ ὀρθῶς φρονοῦντες, δύνανται νουθετῆσαι καὶ εὐτακτῆσαι αὐτούς, καθὼς τὰ παραδείγματά εἰσι πάμπολλα. Σημείωσαι ὅμως ὅτι ἡ ἀνωτέρω περικοπή, ἡ κατὰ τὸ τέλος τοῦ Συναξαρίου γραφομένη τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαήλ, ἤτοι ἡ λέγουσα αὐτολεξεί· «Τὸ τοιοῦτον οὖν μυστήριον ἐξ ἀρχαίας παραδόσεως παραλαβόντες τὴν παροῦσαν ἑορτὴν ἑορτάζομεν, Σύναξιν αὐτὴν ὀνομάζοντες, ὡς εἴρηται». Αὕτη, λέγω, κακῶς παρελείφθη ἀπὸ τοὺς τετυπωμένους Συναξαριστάς. Εἰ γὰρ προσέκειτο, οὐκ ἄν, οἶμαι, μῦθον τὸ Συναξάριον τοῦτο οἱ ἀνωτέρω ὠνόμασαν, ὡς φύλακες τῶν ἐκκλησιαστικῶν παραδόσεων.

(5) Τὸ περὶ τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριὴλ τοῦτο Συναξάριον ἡμεῖς προσεθήκαμεν.

Ἐπειδὴ πάντῃ ἀνάρμοστον καὶ ἀνακόλουθον εἶναι, νὰ λέγεται μὲν ἡ ἑορτὴ αὕτη τῶν δύω Ἀρχιστρατήγων Μιχαὴλ καὶ Γαβριήλ, καὶ πᾶντα τὰ τροπάρια καὶ οἱ Κανόνες νὰ ἀναφέρωσι περὶ τῶν δύω Ἀρχαγγέλων. Ἔπειτα δὲ ἐν τῷ Συναξαρίῳ, νὰ ἀναφέρεται μόνος ὁ Μιχαήλ.

(6) Σημειοῦμεν ἐδῶ, ὅτι εἰς τοὺς δύω Ἀρχαγγέλους τούτους δύω ἐγκωμιαστικοὺς λόγους ἔχει ἑλληνικοὺς Μιχαὴλ ὁ Σύγγελος, ὧν τοῦ μὲν ἑνὸς ἡ ἀρχή ἐστιν αὕτη· «Τὸν μὲν λόγον ἡ προθυμία κινεῖ». Τοῦ δὲ ἑτέρου· «Τὸ στόμα μου ἤνοιξα». (Σῴζονται ἐν τῷ ἱερῷ Κοινοβίῳ τοῦ Διονυσίου.) Καὶ ὁ Φιλαδελφείας Μακάριος ὁ Χρυσοκέφαλος. Ὁ Χρυσόστομος δέ, δύω λόγους ἔχει, τὸν ἕνα ἐπιγραφόμενον εἰς τοὺς Ἀσωμάτους, καὶ τὸν ἄλλον, εἰς τοὺς Ἀγγέλους. (Σῴζονται ἐν τῇ Μονῇ τοῦ Παντοκράτορος.) Νικήτας ὁ Ῥήτωρ, οὗ ἡ ἀρχή· «Μιχαὴλ ἐπαινῶν, τὸν Γαβριὴλ ἐπαινέσομαι». (Σῴζεται ἐν τῇ Λαύρᾳ καὶ ἐν τῇ τῶν Ἰβήρων καὶ τῇ τοῦ Διονυσίου καὶ ἐν τῇ τοῦ Βατοπαιδίου.) Ἔχει λόγον ὁ Χρυσόστομος καὶ εἰς τὰ Σεραφίμ, οὗ ἡ ἀρχή· «Μόλις ποτὲ τὸν κατὰ τὸν Ὀζίαν ἰσχύσαμεν». (Σῴζεται ἐν τοῖς ἐκδεδομένοις.) Πρὸς τούτοις τέταρτον λόγον ἔχει ὁ Χρυσορρήμων εἰς τὴν Σύναξιν τῶν Ἀρχαγγέλων, οὗ ἡ ἀρχή· «Ἀγγέλους ἐγκωμιάζειν χρή». (Σῴζεται ἐν τῷ τέλει τοῦ ε΄ τόμ. τῆς ἐν Ἐτόνῃ ἐκδόσεως.) Παντολέων δὲ ὁ Διάκονος καὶ χαρτοφύλαξ τῆς μεγάλης Ἐκκλησίας, διήγησιν συνέγραψε περὶ τῶν θαυμάτων τῶν Ἀρχαγγέλων, ἧς ἡ ἀρχή· «Πολλαὶ καὶ μεγάλαι καὶ ποικίλαι τῆς ἀσωμάτου καὶ μεγαλοπρεποῦς». (Σῴζεται ἐν τῇ Λαύρᾳ καὶ τῇ τῶν Ἰβήρων.) Ἡ δὲ ἐμὴ ἀδυναμία λόγον ἁπλοῦν ἐφιλοπόνησεν εἰς αὐτούς, καὶ οἴκους κατὰ ἀλφάβητον, καὶ τρεῖς Κανόνας νέους. Ἀλλὰ καὶ τοὺς ὀκτωήχους Κανόνας, οὓς εἶχεν εἰς μόνον τὸν Μιχαὴλ ὁ Ἅγιος Ἰωσὴφ ὁ ὑμνογράφος, ἐγὼ διορθώσας, ἐποίησα κοινοὺς καὶ εἰς τοὺς δύω Ἀρχαγγέλους, καὶ ἄλλα τινά, ἅπερ πᾶντα εὑρίσκονται εἰς κάλλος γεγραμμένα ἐν τῇ Ἱερᾷ καὶ βασιλικῇ Μονῇ τοῦ Δοχειαρίου. Καὶ τοῦτο δὲ σημειοῦμεν, ὅτι ὁ Ἅγιος Μάρκος ὁ Ἐφέσου ἐφιλοπόνησε γλαφυρὸν Κανόνα εἰς τὰ ἐννέα τάγματα τῶν Ἀγγέλων, ὅστις εὑρίσκεται ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ τοῦ Παντοκράτορος χειρόγραφος.

Ταῖς τῶν σῶν Ἀρχαγγέλων καὶ πασῶν τῶν Ἀγγελικῶν Δυνάμεων πρεσβείαις Χριστὲ ὁ Θεὸς ἐλέησον ἡμᾶς.

Ἀπό τὸ βιβλίο: Ἁγίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Συναξαριστὴς τῶν δώδεκα μηνῶν τοῦ ἐνιαυτοῦ. Τόμος Α’. Ἐκδόσεις Δόμος, 2005.

* * *

Σύναξις των Αρχιστρατήγων Μιχαήλ και Γαβριήλ, και των λοιπών ασωμάτων, και ουρανίων ταγμάτων