«Χαίρε, λουτήρ εκπλύνων συνείδησιν»
Απόψε, αγαπητοί μου, στους ναούς της Ορθοδοξίας μας ψάλλεται ολόκληρος ο Ακάθιστος ύμνος, το εμπνευσμένο ποιητικό αριστούργημα του Βυζαντίου που διαρκεί αιώνες τώρα και αποτελεί επανάληψι του πρώτου εκείνου χαιρετισμού που είπε ο άγγελος στην υπεραγία Θεοτόκο (Λουκ. 1:28)· αυτόν επαναλαμβάνει εδώ 144 φορές, και είναι έκφραση ευγνωμοσύνης των ορθοδόξων Ελλήνων στην Παναγία, που σε δύσκολες στιγμές έγινε η υπέρμαχος Στρατηγός του γένους μας.
Απόψε, με τη βοήθεια του Θεού, θα εξηγήσουμε το «Χαίρε, λουτήρ εκπλύνων συνείδησιν» (Ακάθ. ύμν. Φ5α’). Ομιλεί περί συνειδήσεως. Δύσκολο το θέμα· θα προσπαθήσω να το εξηγήσω με απλά λόγια.
Όλοι έχουμε ακούσει περί συνειδήσεως, που είναι ένα μυστηριώδες φαινόμενο. Η συνείδηση, όπως λένε οι ειδικοί, είναι δύο ειδών· ψυχολογική και ηθική.
Τι θα πει ψυχολογική συνείδηση. Είναι η ιδέα – η σαφής γνώση που έχει ο άνθρωπος μέσω των αισθήσεών του αφ’ ενός μεν για τον κόσμο που τον περιβάλλει, και αφ’ ετέρου για τον ίδιο τον εαυτό του. Δια μέσου του νου – της σκέψεώς μας έχουμε γνώση ότι εμείς υπάρχουμε κι ότι ο καθένας από μας είναι μοναδικός και ανεπανάληπτος. Προσέξτε το αυτό· πάνω στον πλανήτη αυτόν είσαι συ και όχι άλλος, είσαι αυτός και δεν είσαι άλλος· είσαι ο Ανδρέας, είσαι ο Κώστας, είσαι ο Δημήτρης· είσαι η Βαρβάρα, είσαι η Κατερίνα, είσαι η Ειρήνη. Δια της συνειδήσεως αυτής λαμβάνουμε γνώση του εαυτού μας. Αυτό ονομάζεται αυτογνωσία. Και αυτογνωσία έχουν οι άνθρωποι. Επισκέφθηκα στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» ένα πρόσωπο πολύ προσφιλές σ’ εμένα, αλλά τον βρήκα στο τέλος· ήταν σε κώμα πλέον και μόνο ανέπνεε· του μιλούσα – του φώναζα δυνατά, δεν καταλάβαινε. Μου λέει ο γιατρός· Έχασε την συνειδητότητα, την επαφή με το περιβάλλον. Ενώ ο υγιής άνθρωπος, με μια καρφίτσα να τον κεντήσεις, αισθάνεται, έχει αίσθηση. Αυτό λοιπόν λέγεται συνείδηση ψυχολογικώς· η επίγνωση αφ’ ενός μεν του εαυτού μας και αφ’ ετέρου του κόσμου γύρω μας.
Αλλά εγώ δεν θα σας πω για τη συνείδηση με ψυχολογική έννοια· θα πω λίγα λόγια για τη συνείδηση με έννοια ηθική. Υπό την έννοια αυτή συνείδηση είναι η μυστική ικανότητα που έχει κάθε άνθρωπος, άντρας γυναίκα ή παιδί, οπουδήποτε και αν κατοικεί, σε οποιαδήποτε εποχή και αν ζει, σε όποια τάξη και επίπεδο και αν ανήκει, η ικανότητα με την οποία διακρίνει ποιο είναι καλό και ποιο είναι κακό. Και ο πιο αγράμματος να είσαι – δεν είναι ανάγκη να πας σε σχολεία ή κατηχητικά ή θεολογικές σχολές – μέσα στα βάθη της καρδιάς σου ακούς μια φωνή· Αυτό είναι καλό – να το κάνεις! αυτό είναι κακό – να μην το κάνεις! Και την ακούς ισχυρά. Γίνεται πάλη, φοβερή πάλη, μέσ’ στην ψυχή· Να το κάνω; – να μην το κάνω;… Τέλος υποχωρείς και κάνεις την αμαρτία. Προς στιγμήν αισθάνεσαι μια γλύκα. Και μετά τη στιγμιαία αυτή ηδονή, το «κεράτιον» αυτό – για να θυμηθούμε την παραβολή του ασώτου (Λουκ. 15:16), ω τι καμίνι έχεις μέσα σου! Φωνάζει και ωρύεται η συνείδηση και σε κατηγορεί. Εάν όμως δεν υποκύψεις αλλά πεις ένα όχι και δεν αφήσεις το κακό να κυριαρχήσει επάνω σου αλλά κρατήσεις τον εαυτό σου αγνό και καθαρό, τότε αισθάνεσαι στην ψυχή σου μεγάλη χαρά και αγαλλίαση, ακούς φωνές αγγέλων και αρχαγγέλων, νιώθεις ευτυχισμένος, έστω κι αν κάθεσαι σε μια καλύβα, έστω κι αν είσαι στη φυλακή για την αλήθεια του Ευαγγελίου.
Μεγάλο πράγμα η συνείδηση. Ο απόστολος Παύλος έλεγε· «έχω αγαθή συνείδηση» (βλ. Πραξ. 23:1, 24:16. Β’ Τιμ. 1:3. Εβρ. 13:8). Οι άγιοι είχαν αγαθή συνείδηση· την απέκτησαν με κόπο και μόχθο και δια του αίματος του Ιησού Χριστού.
Σας κέντησε σκορπιός; Εμένα με κέντησε. Αν σας κεντήσει, ο πόνος είναι φοβερός. Αλλά προτιμότερο να σε κεντήσει σκορπιός, λέει ο ιερός Χρυσόστομος, παρά να σε κεντήσει η συνείδηση. Για να δείτε τι φοβερό πράγμα είναι οι τύψεις της συνειδήσεως, αναφέρω δύο παραδείγματα. Το ένα είναι ο Κάιν, ο γιος του Αδάμ και της Εύας, που φθόνησε τόσο πολύ τον αθώο αδελφό του τον Άβελ, ώστε στον έβγαλε στον κάμπο, μακριά από ανθρώπινο μάτι, κι εκεί τον σκότωσε· και μετά ήταν δυστυχισμένος, έτρεμε σαν τα φύλλα στο δάσος και άκουγε φωνή· «Κάιν Κάιν, πού είναι ο αδελφός σου;» (Γεν. 4:12-14, 9). Η τιμωρία του ήταν να ελέγχεται από αυτή τη φωνή ως το τέλος της ζωής του. Το άλλο παράδειγμα το αναφέρει ο Ηλίας Μηνιάτης. Στα χρόνια του Βυζαντίου, λέει, ο βασιλεύς Κώνστας είχε ένα καλό αδελφό. Τον υποψιάστηκε όμως ότι θέλει να του αρπάξει το θρόνο και τον σκότωσε, όπως ο Ηρώδης τα νήπια. Ησύχασε; Κάθε άλλο. Πήγαινε να κοιμηθεί και έβλεπε τρομακτικό όραμα, τον αδελφό του να κρατάει ποτήρι γεμάτο αίμα που άχνιζε και να του λέει· Αδελφέ, πιες το αίμα του αδελφού σου!
Η συνείδηση είναι φωνή του Θεού. Ένας μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος είπε· Δύο πράγματα με πείθουν ότι υπάρχει Θεός· το ένα είναι τα άστρα του ουρανού («Οι ουρανοί διηγούνται δόξαν Θεού…» – Ψαλμ. 18:2) και το άλλο η φωνή της συνειδήσεως. Ποιος φύτεψε στα στήθη όλων των ανθρώπων τη συνείδηση; Μία η απάντηση· ο Θεός.
Ποιος δεν αισθάνθηκε τους ελέγχους της συνειδήσεως; Ένας μόνο είναι αναμάρτητος· «εις άγιος, εις Κύριος, Ιησούς Χριστός, εις δόξαν Θεού Πατρός· αμήν» (Φιλ. 2:11). Όλοι οι άνθρωποι είμαστε αμαρτωλοί. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν προσωποποιήσει τη συνείδηση· φαντάζονταν τις τύψεις ως τιμωρητικές θεότητες, τις Ερινύες που λένε οι τραγικοί· πίστευαν ότι κάθε φορά που αμαρτάνει ο άνθρωπος κάτι άγριες γυναίκες τον κυνηγούν απηνώς και δε βρίσκει ησυχία. Για τις τύψεις ομιλεί και ο Άγγλος ποιητής Σαίξπηρ. Λέει, ότι κάποιος διέπραξε φόνο κι από το αίμα του θύματος λέρωσε το δάχτυλό του· και αισθάνθηκε τόση ενοχή, που το ‘πλενε το ‘πλενε το ‘πλενε… Και λέει ο Σαίξπηρ· Κι αν πλύνεις το κορμί ακόμη και με τα νερά του Τάμεση (είναι ο μεγάλος ποταμός που διασχίζει το Λονδίνο), δεν θα εξαλείψεις την ενοχή απ’ την ψυχή. Και ο Πιλάτος πλύθηκε και είπε «Αθώος ειμί από του αίματος του δικαίου τούτου» (Ματθ. 27:24), αλλά μέσα του αισθανόταν τόση ενοχή που τελικά αυτοκτόνησε.
Υπάρχουν ασφαλώς και άνθρωποι ασυνείδητοι, που πνίγουν τη φωνή της συνειδήσεως· δεν απευθύνομαι σ’ αυτούς, απευθύνομαι σε ορθοδόξους Χριστιανούς, που δεν έχασαν την ευαισθησία, αλλά νιώθουν τον έλεγχο και ρωτούν· Πώς θα ξεπλύνουμε την ενοχή, πώς θα ειρηνεύσουμε τη συνείδηση, πώς θα βρούμε τη γαλήνη; Υπάρχει τρόπος, υπάρχει μέσον;
Υπάρχει, αγαπητοί μου. Ένα μας καθαρίζει. Ποιο; «Το αίμα Ιησού Χριστού» (Α’ Ιω. 1:7). Αν ο άνθρωπος μπορούσε μόνος του ν’ απαλλάξει τη συνείδηση από το ρύπο, δεν θα ερχόταν ο Χριστός. Μόνοι μας δεν μπορούμε να καθαριστούμε. Και εκατό χρόνια να ασκητεύεις στο Άγιο Όρος με κομποσχοίνια και μετάνοιες, δεν εξαλείφεις ούτε την πιο μικρή αμαρτία. Δεν υποτιμούμε την αξία των μέσων αυτών, που καλλιεργούν τη μετάνοια και ελκύουν τη θεία χάρη, αλλά κηρύττοντας αγνό το ευαγγέλιο του Χριστού λέμε, ότι η κάθαρση και λύτρωσή μας έγινε με το τίμιο αίμα του «αμώμου και ασπίλου αμνού – Χριστού» (Α’ Πέτρ. 1:19).
Ω το αίμα του Χριστού, ο οποίος ενανθρώπησε και σταυρώθηκε και σήκωσε στους ώμους του «την αμαρτίαν του κόσμου» (Ιω. 1:29) και έγινε «κατάρα» και «αμαρτία» (βλ. Γαλ. 3:13, Β’ Κορ. 5:21) για να μας λυτρώσει! «Πίετε εξ αυτού πάντες» (Ματθ. 26:27). Μια σταγόνα από το αίμα του Χριστού, που έπεσε από το σταυρό, γίνεται Ιορδάνης ποταμός και πλένει όλα τα αμαρτήματά μας.
Την θεμελιώδη αυτή αλήθεια έχει υπ’ όψιν ο ποιητής του Ακαθίστου όταν λέει στην Παναγία «Χαίρε, λουτήρ εκπλύνων συνείδησιν». Διότι εκείνη έγινε το όργανο για να συντελεσθεί η λύτρωσή μας, εκείνη βοήθησε να καθαρθεί η συνείδησή μας από την ακαθαρσία.
Γι’ αυτό, όπως φροντίζουμε την καθαριότητα του σπιτιού και των ενδυμάτων μας, έτσι ας σπεύσουμε στον λουτήρα της μετανοίας. Στο πλυντήριο τα άπλυτά μας! Όλοι να εξομολογηθούμε. Και τότε θα πούμε κι εμείς στην Παναγία· «Χαίρε, λουτήρ εκπλύνων συνείδησιν».
Είθε, αγαπητοί μου, δια πρεσβειών της υπεραγίας Θεοτόκου, να ετοιμασθούμε για το Πάσχα και να πούμε κι εμείς· «Την ανάστασίν σου, Χριστέ Σωτήρ, άγγελοι υμνούσιν εν ουρανοίς, και ημάς τους επί γης καταξίωσον εν καθαρά καρδία σε δοξάζειν» (Κυρ. Πάσχα)· αμήν.
Από το φυλλάδιο ΚΥΡΙΑΚΗ, αριθμός 1659, Φλώρινα
