Γεννημένος στα μέσα του 16ου αιώνα κοντά στην Μόσχα από οικογένεια ευσεβών και εύπορων αγροτών, ο όσιος Νικόδημος έλαβε κατά το άγιο Βάπτισμα το όνομα Νικήτας. Μία ημέρα, σε ηλικία δώδεκα ετών, ενώ έβοσκε το ποίμνιό του, άκουσε φωνή να τον φωνάζει με το όνομα Νικόδημος· η έγνοια όμως των γονιών του τον έκανε να αναβάλλει την απόκριση στην πρόσκληση αυτή.
Μετά τον θάνατο των γονιών του, μετέβη στο Γιαροσλάβλ, όπου κέρδιζε το ψωμί του ως σιδεράς, μοιράζοντας το περίσσευμά του σε ελεημοσύνες. Εγκαταστάθηκε κατόπιν στην Μόσχα και συνδέθηκε με κάποιον Τβερυάνιν, ο οποίος συμμεριζόταν την κλίση του προς την ευσέβεια.
Η γυναίκα αυτού του τελευταίου, θέλοντας να τους ξεφορτωθεί, παρέθεσε στους δύο φίλους ένα δηλητηριασμένο γλυκό. Ο Τβερυάνιν έμεινε στον τόπο και ο Νικήτας προσβλήθηκε από σοβαρή αρρώστια στο στομάχι. Θεραπεύθηκε από τον άγιο Βασίλειο τον δια Χριστόν σαλό [2 Αυγ.] και αποφάσισε τελικά να ανταποκριθεί στο θείο κάλεσμα που άκουσε στα παιδικά του χρόνια.
Ενθαρρυμένος στην απόφασή του από έναν ασκητή προικισμένον με το χάρισμα της διορατικότητος, μοίρασε όλα τα υπάρχοντά του στους φτωχούς και εισήλθε στην Μονή του Τσούντωφ. Αφού έλαβε μετά σαράντα ημέρες το μοναχικό Σχήμα με το όνομα Νικόδημος, παρέμεινε ένδεκα χρόνια υπό την πνευματική καθοδήγηση του αρχιμανδρίτη Παφνούτιου, συνασκητού του οσίου Αδριανού της Μόνζα [5 Μαΐου].
Όταν ο Παφνούτιος χειροτονήθηκε επίσκοπος του Κρούτιτσα (1606), ο Νικόδημος τον συντρόφευσε στην επισκοπή του, αλλά σύντομα του ζήτησε την άδεια να αποσυρθεί στην ησυχία της ερήμου. Ευλογώντας τον ο Παφνούτιος παρέδωσε σ’ αυτόν μία εικόνα της Θεοτόκου του Βλαδιμίρ και ο άγιος Νικόδημος ξεκίνησε για τον Άπω Βορρά.
Έχοντας ακούσει για τον άγιο Σεραπίωνα [27 Ιουν.], ο οποίος είχε έλθει στην Μόσχα και είχε λάβει από τον τσάρο γαίες για την μονή του στην λίμνη Κόζα, πήγε να τον βρει. Ο άγιος Σεραπίων που είχε τότε παραχωρήσει την ηγουμενία της μονής στον μαθητή του Αβραάμ, τον υποδέχθηκε με αγάπη και ο Νικόδημος έγινε δεκτός στην αδελφότητα, που αριθμούσε τότε σαράντα μοναχούς, και ανέλαβε το διακόνημα να φτιάχνει πρόσφορα.
Μετά από ενάμιση χρόνο έλαβε την ευλογία να αποσυρθεί στην ησυχία στις όχθες του ποταμού Κοζυγιούνγκ (1609). Έκτισε εκεί ένα ταπεινό κελλάκι και φύτεψε λίγα λαχανικά που καλλιεργούσε με τα χέρια του, συμπληρώνοντας την γλίσχρα τροφή του με ρίζες και ενίοτε με ψάρια που έπιανε στο ποτάμι· δεν έτρωγε όμως τα ψάρια παρά μόνο όταν άρχιζαν να χαλάνε. Αναπαυόταν για σύντομο μόνο διάστημα και έμενε τον περισσότερο χρόνο όρθιος, προσευχόμενος με το πρόσωπο λουσμένο στα δάκρυα.
Οι δαίμονες έξαλλοι που τον έβλεπαν να διάγει έναν τέτοιον ουράνιο βίο στην γη, λυσσομανούσαν εναντίον του ασκητού και του παρουσιάζονταν με μορφή γυναικών όταν ο Νικόδημος πήγαινε στην πηγή να πάρει νερό. Ο όσιος Νικόδημος όμως δεν τους έδινε καμία σημασία και τους απωθούσε με την προσευχή. Υποχωρούσαν τότε για κάποιο διάστημα, ελπίζοντας ότι έτσι θα τον ρίξουν σε λογισμούς υπερηφανείας. Όταν όμως επιτίθεντο ξανά τον έβρισκαν στερεωμένο στην ίδια επαγρύπνηση και στην ίδια ταπεινοφροσύνη.
Με τους γενναίους αυτούς αγώνες, ο όσιος έλαβε άφθονη την χάρη του Θεού: ζούσε με τα αγρίμια, είχε αποκτήσει τα χαρίσματα της διορατικότητος και της ιάσεως, καθώς και το να εμφανίζεται σε όσους τον επικαλούνταν.
Μία ημέρα το ποτάμι ξεχείλισε και το κελλί του πλημμύρισε. Ο όσιος κατέφυγε στην σκεπή, κρατώντας στο χέρι την εικόνα της Θεοτόκου και με την προσευχή του τα νερά γύρισαν πάλι στην κανονική τους κοίτη. Μιαν άλλη φορά, με την προσευχή του έσβησε την φωτιά που είχε πιάσει στο κελλί του.
Καθώς η φήμη του απλωνόταν, πολλοί επισκέπτες ριψοκινδύνευαν μέσα στα βάθη της τούντρας για να έλθουν να λάβουν την ευλογία του, ενώ και ο πατριάρχης Μόσχας, Ιωάσαφ, του έστειλε ως δώρο το γούνινο περιώμιόν του. Ο όσιος το φίλησε με σεβασμό αλλά το έστειλε στην Μονή της Κόζα, δηλώνοντας πως του αρκούσε ένα και μόνο ιμάτιο.
Φθάνοντας στο τέλος της ζωής του, ο όσιος Νικόδημος παρεκάλεσε τον Κύριο να τον αξιώσει να μετάσχει του φωτός Του μαζί με όλους τους αγίους. Παρουσιάστηκαν τότε σ’ αυτόν ο άγιος Αλέξιος Μόσχας [12 Φεβρ.] και ο άγιος Διονύσιος του Ραντονέζ [12 Μαΐου] για να τον διαβεβαιώσουν ότι ο Θεός είχε εισακούσει το αίτημά του. Εκοιμήθη εν ειρήνη, επτά μήνες αργότερα (3 Ιουλίου 1640), στην Μονή της Κόζα.
Από το βιβλίο: Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, υπό Ιερομονάχου Μακαρίου Σιμωνοπετρίτου. Τόμος ενδέκατος, Ιούλιος. Ίνδικτος, Αθήναι 2008, σελ. 37.
