Ικέτευε ακατάπαυστα τον Κύριο να σ’ αξιώσει ν’ ανταποκριθείς στο θείο κάλεσμά Του: «Ελάτε σ’ εμένα όλοι όσοι κοπιάζετε κι είστε φορτωμένοι, κι εγώ θα σας αναπαύσω. Σηκώστε επάνω σας τον ζυγό μου και διδαχτείτε από το δικό μου παράδειγμα, γιατί είμαι πράος και ταπεινός στην καρδιά, και οι ψυχές σας θα βρουν ανάπαυση» (Ματθ. 11:28-29). Πουθενά δεν θα βρεις τόση ανάπαυση, όση μέσα στην ταπείνωση. Πουθενά δεν θα βρεις τόση ταραχή, όση μέσα στην υπερηφάνεια. Ταπεινώσου μπροστά σε όλους και θα υψωθείς από τον Κύριο. Αλλά και όταν υψωθείς από Εκείνον μείνε πάλι ταπεινός, για να μη χάσεις τη χάρη Του. «Ταπεινωθείτε ενώπιον του Κυρίου και αυτός θα σας υψώσει» (Ιακ. 4:10).
Ο Θεός σε τράβηξε από την ανυπαρξία και σ’ έφερε στο φως της ζωής. Η ύπαρξη δεν είναι κατόρθωμα δικό σου. Ούτε γνωρίζεις πού θα βρεθείς μετά την πρόσκαιρη παραμονή σου σ’ αυτή τη γη. Ταπεινώσου λοιπόν. Και μαζί με τον προφήτη λέγε πάντοτε: «Κύριε, δεν υπερηφανεύτηκε η καρδιά μου, ούτε είχε υπεροψία το βλέμμα μου· δεν καταπιάστηκα με πράγματα μεγάλα, ούτε μ’ εκείνα που με ξεπερνούν» (Ψαλμ. 130:1). Και ακόμα: «Εγώ είμαι σκουλήκι και όχι άνθρωπος, περίγελο των ανθρώπων και περιφρόνια του κόσμου» (Ψαλμ. 21:7). Χωρίς τη βοήθεια του Θεού τίποτε δεν μπορείς να κάνεις. Και όλα όσα έχεις, στον Θεό ανήκουν και από Εκείνον τα πήρες δωρεάν. Λοιπόν; «Τι έχεις που δεν το έλαβες; Και αν έλαβες, γιατί καυχιέσαι σαν να μην έλαβες;» (Α’ Κορ. 4:7)
Χωρίς τη χάρη του Θεού δεν είσαι τίποτα περισσότερο από ένα ξερό καλάμι, ένα άκαρπο δέντρο, ένα άχρηστο κουρελόπανο, σκεύος αμαρτίας, δοχείο παθών. Όλα τα καλά που έχεις μέσα σου είναι της χάριτος του Θεού. Δικά σου είναι μόνο τα πάθη και οι αμαρτίες.
Η μετάνοια, η συντριβή και το πένθος για τις αμαρτίες είναι η αρχή της ταπεινώσεως. Και όταν βάλεις αρχή στην ταπείνωση, τη γνήσια και ειλικρινή, το πρώτο πράγμα που θα αισθανθείς θα είναι το μίσος προς κάθε έπαινο και κάθε ανθρώπινη δόξα. Έπειτα θα εξοριστούν σταδιακά από μέσα σου ο θυμός, η οργή, η μνησικακία, ο φθόνος και όλα τα κακά. Ύστερα θ’ αρχίσεις να θεωρείς τον εαυτό σου ως τον αμαρτωλότερο όλων των ανθρώπων και άξιο της κολάσεως. Αυτή η συνείδηση όμως θ’ αυξάνει και θα τρέφει την ταπείνωση, κι έτσι όλο και περισσότερο θα προχωρείς προς την κατάκτηση της κορυφής αυτής της θείας αρετής.
Όποιος γνώρισε πραγματικά τον εαυτό του έκανε την αρχή για την απόκτηση της ταπεινώσεως. Γιατί είδε το μέγεθος της αδυναμίας του αλλά και τον βόρβορο που κρύβει μέσα της η ψυχή του. Απελπισμένος τότε από τον εαυτό του, στράφηκε «συντετριμμένος και τεταπεινωμένος» προς τον Θεό ζητώντας ακατάπαυστα το έλεός Του.
Να λοιπόν με ποιον τρόπο, λένε οι Πατέρες, θα διαπιστώσεις αν άρχισες ν’ αποκτάς τη μακάρια ταπείνωση: αν κυριευθείς από μόνιμο και φλογερό έρωτα της προσευχής.
Τι είναι λοιπόν ταπείνωση; Είναι, όπως είπε κάποιος άγιος, η γνώση του εαυτού σου και της μηδαμινότητάς σου. Και ο δρόμος που οδηγεί στην ταπείνωση είναι οι σωματικοί κόποι, που γίνονται με επίγνωση του σκοπού τους, το να θεωρείς ειλικρινά τον εαυτό σου χειρότερο απ’ όλους τους ανθρώπους και, περισσότερο ακόμη, κάτω απ’ όλη την κτίση, καθώς και η αδιάλειπτη προσευχή. Αυτός ο δρόμος φέρνει στην ταπείνωση. Η φύση της ταπεινώσεως όμως είναι θεϊκή και ακατάληπτη. Γι’ αυτό και κανείς δεν μπορεί να σε διδάξει με λόγια το πώς δημιουργείται και αναπτύσσεται στην ψυχή, αν δεν το διδαχθείς νοερά από τον Κύριο και από την πείρα του πνευματικού αγώνα σου.
Γιατί οι σωματικοί κόποι οδηγούν στην ταπείνωση; Διότι οι κόποι ταπεινώνουν το σώμα. Και όταν ταπεινώνεται με επίγνωση το σώμα, ταπεινώνεται και η ψυχή.
Γιατί το να θεωρεί κανείς τον εαυτό του κάτω απ’ όλη την κτίση οδηγεί στην ταπείνωση; Διότι όταν τοποθετηθείς εσωτερικά έτσι, είναι αδύνατο να θεωρήσεις τον εαυτό σου καλύτερο από τον αδελφό σου ή να υπερηφανευθείς για κάτι ή να κατακρίνεις ή να εξουθενώσεις κάποιον.
Και γιατί η αδιάλειπτη προσευχή οδηγεί στην ταπείνωση; Διότι, αν κοιτάξεις στα βάθη της ψυχής σου, θα δεις ότι κανένα καλό δεν έχεις και ότι τίποτε δεν μπορείς να κατορθώσεις χωρίς τη βοήθεια και τη χάρη του Θεού. Και τότε δεν θα κουραστείς να Τον ικετεύεις να σ’ ελεήσει και να σε σώσει. Κι αν κατορθώσεις κάτι, γνωρίζεις καλά ότι στη δύναμη του Θεού το οφείλεις και όχι στη δική σου δύναμη. Και ταπεινώνεσαι βαθιά, τρέμοντας μήπως χάσεις τη βοήθεια και τη χάρη του Θεού. Κι έτσι με ταπείνωση προσεύχεσαι και με την προσευχή ταπεινώνεσαι και προοδεύεις πνευματικά.
Τέτοια ταπείνωση είχαν οι άγιοι. Αυτή η ταπείνωση, μας διδάσκει ο αββάς Δωρόθεος, είναι η τέλεια ταπείνωση και αναπτύσσεται στην ψυχή σαν φυσικό αποτέλεσμα της ακριβούς τηρήσεως των εντολών του Κυρίου.
Από το βιβλίο: Αγίου Δημητρίου του Ροστώφ, ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ. Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 2013, σελ. 33.
